ეტიოლოგია
ღვიძლისმიერი ენცეფალოპათია, სავარაუდოდ, მეტად ასახავს მეტაბოლური ენცეფალოპათიის, თავის ტვინის ატროფიის და/ან თავის ტვინის შეშუპების კომბინაციას, ვიდრე ერთ კლინიკურ შემთხვევას. ღვიძლის უკმარისობის მქონე პაციენტებში თავის ტვინის დისფუნქციის გამომწვევი ზუსტი მექანიზმები არ არის კარგად გაგებული.
ამონიუმი ჩართულია დაავადების პათოგენეზში როგორც ნეიროტოქსინი, ვინაიდან ამონიუმის დონეები მნიშვნელოვნად მომატებულია ღვიძლის ქრონიკული უკმარისობის მქონე პაციენტებში.[6] თუმცა, ძლიერი კორელაციის არარსებობა შრატში ამონიუმის დონეებსა და ენცეფალოპათიის ხარისხს შორის შესაძლოა, ცალკეულ პაციენტებში, მიუთითებდეს, რომ, სავარაუდოდ, ასევე სხვა ფაქტორებსაც აქვს როლი მის განვითარებაში.[7]
ღვიძლის ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტებისთვის მაპროვოცირებელი ფაქტორები შეიძლება მოიცავდეს სისხლდენას კუჭ-ნაწლავის ტრაქტიდან, ინფექციას, სედატიური საშუალებების/ტრანკვილიზატორების გამოყენებას, ჰიპოკალემიას, ალკალოზს, ცილების მიღების გაზრდას და ყაბზობას. პორტოსისტემური შუნტების არსებობა ხელს უწყობს ღვიძლისმიერი ენცეფალოპათიის წარმოქმნას და ასოცირდება უფრო მძიმე ფორმებთან.[2]
სისხლდენა კუჭ-ნაწლავის ტრაქტიდან და ცილების მიღების გაზრდა იწვევს ამონიუმის წარმოქმნის გაზრდას. ჰიპოკალემიას ხშირად თან ახლავს უჯრედგარე წყალბადის იონების გადაადგილება უჯრედებში, რათა შენარჩუნებული იყოს ელექტრული ნეიტრალობა. მიიჩნევა, რომ შემდგომი მეტაბოლური ალკალოზი ხელს უწყობს ამონიუმის იონების (NH4+), დამუხტული ნაწილაკების, რომლებიც არ გადიან ჰემატოენცეფალურ ბარიერში, გარდაქმნას არა იონიზებულ ამონიუმად (NH3), რომელსაც შეუძლია ჰემატოენცეფალურ ბარიერში გასვლა და, ამრიგად, ხელს უწყობს დაავადებას. ამ პაციენტებში სწრაფად უნდა განახორციელონ მაპროვოცირებელი მიზეზების იდენტიფიცირება და მკურნალობა.[8]
პათოფიზიოლოგია
ღვიძლისმიერი ენცეფალოპათია (HE) წარმოიქმნება პათფიზიოლოგიური მექანიზმების კომბინაციის მეშევეობით. ნაწლავი არის ამონიუმის ძირითადი წყარო, რომლის აბსორბცია ცირკულაციაში ხდება პორტული ვენური სისტემის მეშვეობით. ამონიუმი არის პროდუქტი მსხვილი ნაწლავის ბაქტერიების აზოტოვანი კატაბოლიზმის, , როგორიცაა საკვებით მიღებული ცილა და სეკრეტირებული შარდოვანას აზოტი, კატაბოლიზმის გვერდითი პროდუქტი. მისი წარმოება ხდება ასევე გლუტამინიდან ენტეროციტების მიერ. ღვიძლის ფუნქციის გაუარესება იწვევს ამონიუმის კლირენსის გაუარესებას. გარდა ამისა, ციროზი იწვევს პორტოსისტემურ შუნტირებას, რომელიც შემდგომ ამცირებს ამონიუმის კლირენსს.
ჰიპერამონემიამ შეიძლება შეცვალოს ამინომჟავების ცერებრალური კონცენტრაცია და ამრიგად გავლენა მოახდინოს ნეიროტრანსმიტერულ სინთეზზე.[9] ჰიპერამონემიამ შეიძლება ასევე გამოიწვიოს ასტროციტების უჯრედშიდა ოსმოლარობის გაზრდა, ასტროციტების შეშუპების ჩათვლით, და იშვიათად იწვევს ქალასშიდა წნევის მომატებას.[10] შრატში ამონიუმის დონეების აწევამ შეიძლება ასევე შეცვალოს ნეირონების ელექტრული აქტივობა.[11]
ინჰიბიტორული გამა-ამინობუტირის მჟავა (GABA)-ბენზოდიაზეპინის ნეიროტრანსმიტერული სისტემის მომატებული აქტივაცია და გლუტამატერგული ფუნქციის ცვლილებები ასევე ჩართულია პათოგენეზში.[12]
დეკომპენსირებული ციროზის მქონე პაციენტებს აღენიშნებათ მომატებული ნაწლავური მიკრობიომი. აღინიშნება სასარგებლო ბაქტერიების რაოდენობის შემცირება, რომლებიც წარმოქმნიან მოკლეჯაჭვიან ცხიმოვან მჟავებს, და პოტენციურად პათოგენური ბაქტერიების, განსაკუთრებით გრამუარყოფითი ბაქტერიების, შედარებითი მომატება.[13] ნაწლავის ბარიერის დისფუნქცია ციროზის დროს იძლევა ბაქტერიული ანტიგენების ტრანსლოკაციის საშუალებას, როგორიცაა ენდოტოქსინები, უჯრედის კედლის კომპონენტები და დნმ. ეს პროდუქტები ასტიმულირებს თანდაყოლილ იმუნურ სისტემას, რაც იწვევს პრო-ანთებითი ციტოკინების წარმოებას, როგორიცაა ინტერლეიკინი (IL)-1, IL-6, IL-8 და სიმსივნის ნეკროზის ფაქტორი.[14] სისტემური ანთება ააქტიურებს თავის ტვინში მიკროგლიას, ნეიროანთების წარმოქმნით. ჰემატოენცეფალური ბარიერი ასევე აჩვენებს გაზრდილ გამტარიანობას ღვიძლის მწვავე უკმარისობის ცხოველთა რამდენიმე მოდელში, რაც იწვევს ნეიროტოქსიკური ნივთიერებების ზემოქმედების გაზრდას.[15]
კლასიფიკაცია
გაიდლაინები, რომლებიც წარმოადგენს როგორც ღვიძლის დაავადებების კვლევის ამერიკული ასოციაციის, ისე ღვიძლის კვლევის ევროპის ასოციაციის პოზიციას, გამოყოფს ღვიძლის ენცეფალოპათიის (HE) კლასიფიკაციის ოთხ-ფაქტორიან სისტემას.[1][2]
1) ფონური დაავადება
A ტიპი: ღვიძლის მწვავე უკმარისობასთან დაკავშირებული HE
B ტიპი: ძირითადად პორტოსისტემურ შემოვლით ანასტომოზთან ან შუნტირებასთან დაკავშირებული HE
C ტიპი: ციროზთან დაკავშირებული HE
2) ღვიძლისმიერი ენცეფალოპათიის გამოვლინების ხარისხი და კლინიკური აღწერა (West Haven კრიტერიუმები)
დარღვევების გარეშე: საერთოდ არ არის ენცეფალოპათია და არ არის HE ანამნეზი
მინიმალური (ფარული): ფსიქომეტრული ან ნეიროფსიქოლოგიური ცვლილებები ფსიქომოტორული სიჩქარის/შესრულების ფუნქციების შემსწავლელ ტესტებში ან ნეიროფსიქოლოგიური ცვლილებები მენტალური ცვლილების კლინიკური მტკიცებულებების გარეშე
1-ლი ხარისხი (ფარული): ცნობიერების ტრივიალური ნაკლებობა, ეიფორია ან შფოთვა, ყურადღების კონცენტრაციის შეზღუდვა, მიმატების ან გამოკლების უნარის დარღვევა, ძილის შეცვლილი რიტმი
მე-2 ხარისხი (აშკარა): ლეთარგია ან აპათია, დროში დეზორიენტაცია, პიროვნების აშკარა შეცვლა, შეუსაბამო ქცევა, დისპრაქსია, ასტერიქსისი
მე-3 ხარისხი (აშკარა): ძილიანობა ნახევრად სტუპორამდე, რეაგირება გამღიზიანებლებზე, დაბნეულობა, უხეში დეზორიენტაცია, უცნაური ქცევა
მე-4 ხარისხი (აშკარა): კომა.
მე-3 ან მე-4 ხარისხის ღვიძლისმიერი ენცეფალოპათიის მქონე პაციენტები ასევე უნდა იყვნენ მონიტორინგის ქვეშ გლაზგოს კომის სკალით.[2]
3) დრო
ეპიზიდური HE
მორეციდივე ღვიძლისმიერი ენცეფალოპათია (≥2 ეპიზოდი 6 თვის განმავლობაში)
მუდმივი HE (ქცევითი ცვლილებები, რომლებიც ყოველთვის არსებობს და მოროგეობს აშკარა HE ეპიზოდებთან)
4) მაპროვოცირებელი ფაქტორების არსებობა; HE შეიძლება იყოს ერთ-ერთი შემდეგიდან:
არ არის პროვოცირებული
პროვოცირებულია (შეიძლება გამოვლინდეს C ტიპის ეპიზოდური HE თითქმის ყველა პერიოდში)
A ტიპის ღვიძლის ენცეფალოპათიის მართვის შესახებ დისკუსიისთვის იხილეთ ჩვენი თემა ღვიძლის მწვავე უკმარისობა.
ამ მასალის გამოყენება ექვემდებარება ჩვენს განცხადებას