გაფანტული სკლეროზი

მიმოხილვა 
თეორია 
დიაგნოზი 
მართვა 
მეთვალყურეობა 
წყაროები 

მკურნალობის მთავარი მიზანია უნარების შეზღუდვის პრევენცია და ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესება. მკურნალობა იყოფა სამ ძირითად კატეგორიად: მწვავე დამძიმების/რეციდივის მართვა; დაავადების მოდიფიცირების თერაპია; და სიმპტომური მართვა. დაავადების მოდიფიცირების თერაპია უნდა მართოს ნევროლოგმა.

არაფარმაკოლოგიური ჩარევები, როგორიცაა კოგნიტური ტრენინგი და ფსიქოლოგიური ინტერვენციები, შეიძლება გარკვეულწილად სასარგებლო იყოს პაციენტებისთვის, სიცოცხლის ხარისხის კუთხით.[46][47]შედეგები უნდა იქნას ფრთხილადინტერპრეტირებული,შემდგომი კვლევები, გაუმჯობესებული დიზაინით, საჭიროა არაფარმაკოლოგიური ჩარევების ეფექტურობის შესაფასებლად.[48][49] [ ]

რეციდივის მწვავე მართვა

გამწვავების/დამძიმების ან რეციდივის მართვის პირველი საფეხური არის თანმხლები ავადმყოფობის ან ინფექციის გამორიცხვა. გაფანტული სკლეროზის გამწვავება ხშირად გამოწვეულია საშარდე გზების ინფექციებით, სინუსიტით, ვირუსული ინფექციით, ცელულიტით და კანის სხვა ინფექციებით, ან სხვა მიზეზით გამოწვეული ცხელებით. საჭიროა თანმხლები ინფექციების შესაბამისი მკურნალობა.[50][51]

თუ რეციდივს გავლენა აქვს ფუნქციაზე (მხედველობის გაორება ან დაქვეითება, სიარულის გაძნელება, სიარულის გაძნელება ან ხელების გამოყენების, კოორდინირების და სისუსტის პრობლემები), მკურნალობა შეიძლება მოიცავდეს მაღალი დოზით მეთილპრედნიზოლონს და შემდეგ პერორული დოზის თანდათან მოხსნას (იმ შემთხვევაში, თუ უკუნაჩვენები არ არის ინფექციის ან ცუდად კონტროლირებული დიაბეტის/ჰიპერტენზიის გამო.[52][53] უცნობია, აქვს თუ არა აღნიშნულ მკურნალობას რაიმე გრძელვადიანი ეფექტი ქმედუუნარობაზე, თუმცა ხშირია სიმპტომური გაუმჯობესება. ინტრავენური მკურნალობა სტანდარტული მეთოდია; თუმცა, თუ ეს შესაძლებელი არ არის, მაღალი დოზით პერორული მკურნალობა შეიძლება გაითვალისწინოთ და არ ჩამოუვარდება ინტრავენურ მიღებას.[54] არსებობს პერორული მკურნალობის სხვადასხვა რეჟიმი და შერჩევისას საჭიროა სპეციალისტის კონსულტაცია.

ოპტიკური ნეირომიელიტის სპექტრის დაავადებების შემთხვევაში, პირველი რიგის მკურნალობა არის ინტრავენური კორტიკოსტეროიდი. რეციდივის პრევენციის მიზნით შეიძლება საჭირო გახდეს პერორალური დოზის ეტაპობრივი შემცირების გახანგრძლივება, განსაკუთრებით პაციენტებში, რომლებიც არიან სეროდადებითი მიელინის ოლიგოდენდროციტის გლიკოპროტეინის აუტოანტისხეულებზე. დამატებითი ინფორმაციისთვის, იხ. ჩვენი თემა განივი მიელიტის შესახებ.

მძიმე მწვავე რეციდივის ან სწრაფად პროგრესირებადი ქმედუუნარობის მქონე პაციენტებში შესაძლოა სასარგებლო აღმოჩნდეს პლაზმის შეცვლა ან პლაზმის შეცვლა პლიუს ინტრავენური კორტიკოსტეროიდები.[55]

დაავადების მოდიფიკაციის თერაპია - კლინიკურად იზოლირებული სინდრომი

არსებობს მტკიცებულება, რომ კლინიკურად იზოლირებული სინდრომის იმუნომოდულატორული მკურნალობის შემთხვევაში, გაფანტული სკლეროზის დასკვნით დიაგნოზამდე პროგრესირების რისკი ნაკლებია.[56]

დაავადების მამოდიფიცირებელი თერაპია რეკომენდებულია პაციენტებში პირველადი კლინიკური ეპიზოდისა და მაგნიტურ-რეზონანსულ კვლევაზე გაფანტული სკლეროზის ნიშნების შემთხვევაში. მკურნალობა მოიცავს გლატირამერს, ინტერფერონ ბეტა-1b-ს, ინტერფერონ ბეტა-1a-ს, ტერიფლუნომიდს, დიმეთილ ფუმარატს და დიროქსიმელ ფუმარატს. [ ] [ ] აშშ-ში ასევე იყენებენ ფინგოლიმოდს და სიპონიმოდს.

დაავადების მამოდიფიცირებადი თერაპია - მორეციდივე გაფანტული სკლეროზი

დაავადების მამოდიფიცრებელი თერაპია გასათვალისწინებელია მორეციდივე-რემისიული გაფანტული სკლეროზის მქონე ყველა პაციენტისთვის.[15][57] თუმცა, ზოგიერთს შეიძლება ჰქონდეს უფრო კეთილთვისებიანი მიმდინარეობა ან შეიძლება პაციენტი ისეთ ასაკობრივ ჯგუფს განეკუთვნებოდეს (როგორც წესი, >55 წ), რომელშიც დაავადების მოდიფიკაციის მკურნალობის სარგებელი ნაკლებად გამოხატულია.

როგორც წესი, პირველი რიგის პრეპარატებად განიხილება ინტერფერონ ბეტა პრეპარატები, გლატირამერი, დიმეთილ ფუმარატი, დიროქსიმელ ფუმარატი და ტერიფლუნომიდი.[58][59][60][61][62] [ ] [ ] [მტკიცებულების დონე B] ზოგიერთ ქვეყანაში ფინგოლიმოდი და სიპონიმოდი პირველი რიგის აგენტადაც გამოიყენება. თუმცა, ფინგოლიმოდი, სიპონიმოდი, ნატალიზუმაბი, ოკრელიზუმაბი, კლადრიბინი და ალემტუზუმაბი უფრო ხშირად დამარაგებულია უფრო აგრესიული დაავადების მქონე პაციენტებისთვის ან მათთვის, ვისაც სხვა აგენტების მიმართ აუტანლობა აქვთ.[58][59][63][64][65][66][67]

მორეციდივე-რემისიული გაფანტული სკლეროზის მქონე პაციენტებში, საჭიროა დამატებითი გამოკვლევები, რათა განისაზღვროს, არის თუ არა ხანგრძლივი კლინიკური შედეგები უფრო სარგებლიანი, როდესაც მკურნალობა იწყება: საშუალოდ ეფექტური, შედარებით უსაფრთხო მედიკამენტებით, დოზის საჭიროებისამებრ გაზრდით; ან დაავადების მამოდიფიცირებელი უფრო მაღალი ეფექტურობის მქონე სამკურნალო საშუალებით დასაწყისშივე.[68][69][70]

ინტერფერონ ბეტა და გლატირამერი

მიიჩნევა, რომ ინტერფერონ ბეტას პრეპარატები და გლატირამერი ხელს უშლის ახალი მადემიელინიზებელი ფოლაქების წარმოქმნას ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში. სისტემური მიმოხილვებისა და მეტა-ანალიზების მიხედვით, ისინი ამცირებს რეციდივის სიხშირეს დაახლოებით 30%-ით.[71][72] ერთ-ერთი ქსელური მეტა-ანალიზის დასკვნის თანახმად, ინტერფერონ ბეტა და გლატირამერი ამცირებს რეციდივის სიხშირეს და აყოვნებს დაავადების პროგრესირებას, გააჩნია შედარებითი ეფექტურობა, თუმცა კვლევებს შორის სისტემური ცდომილების რისკი მაღალია.[73] ხანგრძლივი დაკვირვებითი მონაცემების თანახმად,(რანდომიზებულ კონტროლირებულ კვლევებში მონაწილეების ჩართვიდან საშუალოდ გასულია 21 წელი), ინტერფერონ ბეტა-1ბ-ით ადრეული მკურნალობა ახანგრძლივებს გადარჩენადობას საწყის ეტაპზე მორეციდივე-რემისიული გაფანტული სკლეროზით დაავადებულ პაციენტებში, რომელთაც მანამდე არ ჩატარებიათ მკურნალობა.[74]

ბეტა ინტერფერონის პრეპარატები მეტაბოლიზდება ღვიძლში და საჭიროებს სისხლის საერთო ანალიზისა და ღვიძლის ფუნქციების პერიოდულ მონიტორინგს. გლატირამერს არ ახასიათებს გრიპისმაგვარი გვერდითი ეფექტები, როგორც ინტერფერონებს. თუმცა, კლინიკურ ეფექტის მიღწევამდე შეიძლება საჭირო იყოს 6-9 თვე.[75][76] ინტეფერონ ბეტას პრეპარატების და გლატირამერის მიმართ ამტანობა და დამყოლობა, როგორც ჩანს, მკვეთრად არ განსხვავდება.[77]

ინექციის ადგილის ლოკალური რეაქციები და გენერალიზებული კანისმხრივი გვერდითი მოვლენები ხშირია დაავადების მოდიფიკაციის თერაპიასთან ერთად, განსაკუთრებით კანქვეშა მიღების ფორმებში.[78] თუმცა, რეაქციების უმეტესობა მსუბუქია და არ საჭიროებს თერაპიის შეწყვეტას.

გლატირამერი ხელმისაწვდომია სხვადასხვა კანქვეშა ფორმების სახით, რომლებიც შეიძლება დღეში ერთხელ ან კვირაში სამჯერ გაკეთდეს.[79] პეგინტერფერონი ბეტა-1a ასევე ხელმისაწვდომია კანქვეშა ფორმაში და ყოველ 2 კვირაში ერთხელ გამოიყენება.[80][81]

დიმეთილ ფუმარატი

პერორული დაავადების მამოდიფიცირებელი თერაპია. ამცირებს რეციდივის წლიურ სიხშირეს დაახლოებით 40-50%-ით, პლაცებოსთან შედარებით.[82][83]

დიმეთილ ფუმარატით მკურნალობის განმავლობაში საჭიროა სისხლის საერთო ანალიზის რეგულარული ჩატარებას. შესაძლო გვერდითი ეფექტებია: მთლიანი სხეულის შეწითლება, გასტროინტესტინური მოვლენები და თავის ტკივილი. [ ] მთლიანი სხეულის შეწითლება შეიძლება გაგრძელდეს მთელი მკურნალობის განმავლობაში, თუმცა გაკონტროლება შესაძლებელია ასპირინის გამოყენებით. გასტროინტესტინურ ტრაქტთან დაკავშირებული არასასურველი მოვლენები, როგორც წესი, გარდამავალი ხასიათისაა, გრძელდება დაახლოებით 8 კვირის განმავლობაში დიმეთილ ფუმარატის დაწყების შემდეგ; გვერდითი მოვლენები მცირდება მედიკამენტის საკვებთან ერთად მიღების შემთხვევაში, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საკვები რაიმე ფორმით შეიცავს ცხიმს გვერდითი ეფექტების შესამსუბუქებლად შესაძლებელია გულძმარვის ან მონელების დარღვევის ურეცეპტო მედიკამენტების გამოყენება.

დიმეთილ ფუმარატით მკურნალობისას აღწერილია პროგრესირებადი მულტიფოკალური ლეიკოენცეფალოპათიის შემთხვევები; პერსისტენტული ლიმფოპენია, როგორც ჩანს, არის რისკფაქტორი.[84] მკურნალობის პეროიდში ლიმფოციტების რაოდენობის მონიტორინგი რეკომენდებულია ყოველ 6 თვეში ერთხელ.

დიმეთილ ფუმარატის ფონზე ფიქსირდება ღვიძლის დაზიანების კლინიკურად მნიშვნელოვანი შემთხვევები.[85] დაზიანება ვლინდებოდა მკურნალობის დაწყებიდან რამდენიმე დღეში ან რამდენიმე თვეში. ღვიძლის ფუნქციური ტესტები უნდა გაკეთდეს ბაზისურად და შემდეგ 6-12 თვის ინტერვალებით.

დიროქსიმელ ფუმარატი

დიროქსიმელ ფუმარატი, რომელიც არის პერორული აგენტი, მსგავსია დიმეთილ ფუმარატისა და აქვს მსგავსი ეფექტურობა. ორივე წამალს გააჩნია ერთი და იგივე აქტიური მეტაბოლიტი (მონომეთილ ფუმარატი).[86]

ღია ეტიკეტის მე-3 ფაზის კვლევის თანახმად, დიროქსიმელ ფუმარატი უზრუნველყოფდა გასტროინტესტინური ტრაქტის არასასურველი მოვლენების უფრო ეფექტურ შემცირებას, ვიდრე დიმეთილ ფუმარატი.[87] დიროქსიმელ ფუმარატით მკურნალობისას გასათვალისწინებელია ღვიძლის დაზიანების კლინიკურად მნიშვნელოვანი შემთხვევების რისკი; ამიტომ, მკურნალობის განმავლობაში აუცილებელია ღვიძლის ფუნქციური სინჯების მონიტორინგი.

ტერიფლუნომიდი

ტერიფლუნომიდი არის სელექტიური პერორული იმუნოსუპრესანტი, რომელსაც გააჩნია ანთების საწინააღმდეგო თვისებები. ნაჩვენებია, რომ ყოველწლიური რეციდივის სიხშირე მცირდება დაახლოებით 31%-ით პლაცებოსთან შედარებით.[88] [ ]

ლაბორატორიულ მონაცემების კონტროლი საჭიროა მკურნალობის პერიოდში, განსაკუთრებით ღვიძლის ფუნქციების (ყოველთვე 6 თვის განმავლობაში). საჭიროა ბაზისურად ტუბერკულოზის ტესტირება. ტერიფლუნომიდით მკურნალობის დროს, შეიძლება გამოვლინდეს გასტროინტესტინური გვერდითი მოვლენები, როგორიცაა გულისრევა და დიარეა, ასევე წნევის მატება და თმის შეთხელება/ცვენა (მკურნალობის პირველი 8 თვის განმავლობაში).

ტერიფლუნომიდი არის პოტენციური ტერატოგენი; მკურანლობის დაწყებამდე უნდა გამოირიცხოს ორსულობა, ხოლო მკურნალობისას აუცილებელია კონტრაცეფცია. ჩასახვის მცდელობამდე უნდა ჩატარდეს წამლის ელიმინაციის პროცედურა.

ფინგოლიმოდი

სფინგოზინ 1 ფოსფატის (S1P)-რეცეპტორის მოდულატორი, რომლის მოქმედების მექანიზმი გულისხმობს ლიმფოციტების გამოსვლის პრევენციას ლიმფური კვანძებიდან.[89] ფინგოლიმოდი, კვლევების მიხედვით, მნიშვნელოვნად ამცირებს რეციდივების წლიურ სიხშირეს პლაცებოსთან შედარებით, აუმჯოებესებს მაგნიტურ-რეზონანსულ შედეგებს, სიცოცხლის ხარისხს და აქვს უსაფრხოების დამაკმაყოფილებელი პროფილი.[90] [ ]

ფინგოლიმოდი არის S1P-ის არასელექტიური აგონისტი, რომელიც დაკავშირებულია პოტენციურად არამიზნობრივ გვერდით ეფექტებთან, როგორებიცაა მუდმივი ბრადიკარდია, ბრონქოკონსტრიქცია და მაკულას შეშუპება. დიდი ბრიტანეთის მედიკამენტებისა და სამედიცინო პროდუქტების მარეგულირებელი სააგენტოს თანახმად, ფინგოლიმოდი უკუნაჩვენებია გულის თანმხლები დაავადებების მქონე პაციენტებში.[91]

ფინგოლიმოდის დაწყებამდე საჭიროა ეკგ და ოფთალმოლოგიური გამოკვლევა (უპირატესია ოპტიკური კოჰერენტული ტომოგრაფია) ფინგოლიმოდის საწყისი დოზის შემდეგ ეკგ განმეორებით ტარდება 6 საათში. პირველი დოზის მონიტორინგის შესახებ ზუსტი პროტოკოლები განსხვავდება, თუმცა უნდა მოიცავდეს ბრადიკარდიის მონიტორინგს. საწყისი დოზა უნდა გაკეთდეს ისეთ პირობებში, სადაც არსებობს სიმპტომური ბრადიკარდიის მართვის რესურსები.

პაციენტებს ესაჭიროებათ სისხლის საერთო ანალიზის პერიოდული ჩატარება და ღვიძლის ფუნქციის მონიტორინგი. ოპტიკური კოჰერენტული განმე—ორებითი ტომოგრაფია ტარდება მედიკამენტის დანიშვნიდან 3-4 თვის შემდეგ. საჭიროა ძლიერი თავის ტკივილის გამოვლენის მონიტორინგი. ეს გვერდითი ეფექტი გამოწვეულია ვაზოსპაზმით. ასევე შესაძლოა განვითარდეს ფილტვისმიერი პრობლემები, როგორიცაა სუნთქვის უკმარისობა და სასიცოცხლო ტევადობის შემცირება.[89][92] გაფანტული სკლეროზის უეცარი დამძიმება აღწერილია ფინგოლიმოდის შეწყვეტის შემდეგ. დაავადება შეიძლება დამძიმდეს იმაზე მეტად, ვიდრე იყო მედიკამენტის დაწყებამდე ან მედიკამენტის მიღებისას. მიუხედავად იმისა, რომ ეს იშვიათია, შესაძლებელია ფუნქციების მუდმივი შეზღუდვის განვითარება. მკურნალობის შეწყვეტის შემდეგ საჭიროა მჭიდრო მეთვალყურეობა მდგომარეობის დამძიმების ნიშნებზე.[93]

ფინგოლიმოდის მიღების შემთხვევაში არსებობს ჰერპესვირუსულ ინფექციის ფატალური რეაქტივაციის რისკი.[89][92] ფინგოლიმოდის მიღების შემთხვევაში ფიქსირდება პროგრესირებადი მულტიფოკალური ლეიკოენცეფალოპათია. საჭიროა ბაზისური და რუტინული მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია მკურნალობის განმავლობაში.[3]

ბაზალურუჯრედოვანი კარცინომას შემთხვევები აღწერილია ფინგოლიმოდის ფონზე, მედიკამენტი უკუნაჩვენებია ბაზალურუჯრედოვანი კარცინომას არსებობის შემთხვევაში.

სიპონიმოდი

S1P რეცეპტორის მოდულატორი პერორული გამოყენებისთვის, რომელსაც აქვს ფინგოლიმოდის მსგავსი მოქმედება.ს სიპონიმოდი დაამტკიცა აშშ-ს სურსათისა და მედიკამენტების ადმინისტრაციამ ზრდასრულებში გაფანტული სკლეროზის მორეციდივე ფორმების სამკურნალოდ, როგორიცაა მორეციდივე-რემისიული ფორმა (კლინიკურად იზოლირებული სინდრომი და აქტიური მეორეული პროგრესირებადი დაავადება). მე-2 ფაზის რანდომიზებული გაფართოებული კვლევის მიხედვით, მორეციდივე-რემისიული გაფანტული სკლეროზით დაავადებულ პაციენტებში დაავადების აქტივობა იყო დაბალი სიპონიმოდით 24-თვიანი მკურნალობის ფარგლებში.[94]

სიპონიმოდით მკურნალობის შესაძლო გვერდითი ეფექტებია: ინფექციის მომატებული რისკი, მაკულას შეშუპება, ლიმფოპენია, გულისცემის სიხსირის დროებითი შემცირება. სიპონიმოდი სელექტიურად იწვევს S1P-ის 1-ლი და მე-5 ტიპის რეცეპტორის მოდულირებას, ამიტომ შესაძლოა დაკავშირებული იყოს S1P3-ის რეცეპტორის აქტივაციით გამოწვეული არასასაურველი მოვლენების რისკების შემცირებასთან.[95]

კლადრიბინი

მოქმედებს T და B ლიმფოციტების თანდათანობითი შემცირებით. მე-3 ფაზის პლაცებო-კონტროლირებული კვლევის თანახმად, მორეციდივე-რემისიული გაფანტული სკლეროზის მქონე პაციენტებში ფიქსირდება რეციდივის მნიშვნელოვნად შემცირება 2 წლის თავზე პაციენტებში, რომლებიც რანდომიზებულნი იყვნენ პერორული კლადრიბინით მკურნალობის ჯგუფში.[96]

გვერდითი ეფექტებია: ლიმფოპენია, ინფექციის მაღალი რისკი (განსაკუთრებით ჰერპესის). კლადრიბინის ფონზე შეიძლება გაიზარდოს ავთვისებიანი მდგომარეობის და ნაყოფის დაზიანების რისკი. შესაბამისად, მედიკამენტი არ ინიშნება სიმსივნით დაავადებულ პირებში ან რეპროდუქციული ასაკის სსქალებში/მამაკაცებში, რომლებიც არ გეგმავენ ეფექტური კონტრაცეფციის გამოყენებას.

პერორული კლადრიბინი დამტკიცებულია აშშ-ს სურსათისა და წამლის სააგენტოს მიერ გაფანტული სკლეროზის მორეციდივე ფორმების, მათ შორის მორეციდივე-რემისიული გაფანტული სკლეროზით დაავადებული პაციენტების მკურნალობისთვის. ლიცენზირებულია ევროპის წამლის სააგენტოს მიერ ზრდასრულებში აქტიური მორეციდივე ფორმის სამკურნალოდ.

ნატალიზუმაბი

მონოკლონური ანტისხეულია, რომელიც ინტრავენური ინფუზიით გამოიყენება ყოველ 4 კვირაში ერთხელ. იგი ამცირებს წლიური რეციდივის სიხშირეს 60%-ზე მეტით რემისიული-მორეციდივე გაფანტული სკლეროზით ან მეორეული პროგრესირებადი გაფანტული სკლეროზით დაავადებულ პაციენტებში.[97]

ნატალიზუმაბი დაკავშირებულია პროგრესირებადი მულტიფოკალური ლეიკოენცეფალოპათიის მომატებულ რისკთან. მიიჩნევა, რომ მომატებულ რისკთან არის დაკავშირებული შემდეგი ფაქტორები: ჯონ კანინგემის ვირუსის ანტისხეულების დადებითობა, განსაკუთრებით ანტისხეუელბის მაღალი ტიტრი, ნატალიზუმაბის მიღების ხანგრძლივობა და წარსულში ექსპოზიცია ქიმიოთერაპიასთან ან იმუნოსუპრესიულ აგენტებთან (გარდა კორტიკოსტეროიდებისა).[98][99] გამოქვეყნდა ექსპერტთა ჯგუფის რეკომენდაციები ნატალიზუმაბთან ასოცირებული პროგრესირებადი მულტიფოკალური ლეიკოენცეფალოპათიის რისკის სტრატიფიკაციასა და მიმდინარე მონიტორინგთან დაკავშირებით.[100] არსებობს მტკიცებულებები, რომ პროგრესირებადი მულტიფოკალური ლეიკოენცეფალოპათიის ინციდენტობა იკლებს პაციენტებში, რომლებიც იღებენ ნატალიზუმაბს და აღენიშნებათ გაფანტული სკლეროზი, ჯონ კანინგემის ვირუსის ტესტირების და რისკის სტრატიფიკაციის რეკომენდაციების დანერგვის შემდეგ.[101] უნდა ჩატარდეს საბაზისო მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია, ასევე რუტინული მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია მკურნალობის დროს.[3]

ოკრელიზუმაბი

ადამიანის ანტი-CD20 მონოკლონური ანტისხეული, დამტკიცებულია ევროპის სამედიცინო საშუალებების სააგენტოს მიერ და აშშ სურსათისა და წამლის სააგენტოს (FDA) მიერ გაფანტული სკლეროზის მორეციდივე ფორმის დროს.[102][103] ქსელური მეტა-ანალიზების თანახმად, ოკრელიზუმაბი არის მინიმუმ ისეთივე ეფექტური, როგორც ამჟამად დამტკიცებული დაავადების სხვა მამოდიფიცირებელი თერაპია მორეციდივე გაფანტული სკლეროზისთვის და გააჩნია უსაფრთხოების მსგავსი პროფილი.[104][105]

ოკრელიზუმაბმა შეიძლება გამოიწვიოს ინფუზიასთან დაკავშირებული რეაქციები, რომლებიც შეიძლება იყოს მძიმე. იზრდება ინფექციის რისკიც. ასევე შესაძლებელია იმატებდეს ავთვისებიანი დაავადების, განსაკუთრებით ძუძუს კიბოს რისკი.

რიტუქსიმაბი

ადამიანის ქიმერული ანტი-CD20 მონოკლონური ანტისხეული, რომელიც გამოიყენება ავტორიზაციის გარეშე გაფანტული სკლეროზის მართვისთვის ზოგიერთ ქვეყანაში.[106] არსებობს მტკიცებულებები, რომ რიტუქსიმაბს გააჩნია ეფექტურობა და არის უსაფრთხო მორეციდივე-რემისიული გაფანტული სკლეროზის მქონე პაციენტებში.[107][108]

ალემტუზუმაბი

CD52 ანტიგენის საწინააღმდეგო მონოკლონური ანტისხეული, რომელიც დამტკიცებულია მორეციდივე ფორმით დაავადებულ მოზრდილ პაციენტებში გამოსაყენებლად.[109][110][111] მიიღება ინტრავენური ინფუზიის სახით, მკურნალობის ორი კურსით, 12-თვიანი ინტერვალით. კოჰრეინის მიმოხილვის თანახმად, ალემტუზუმაბი უპირატესია ინტერფერონ ბეტა-1a-სთან შედარებით მორეციდივე გაფანტული სკლეროზით დაავადებულ პაციენტებში სიხშირის შესამცირებლად, დაავადების პროგრესირების შესანელებლად და ფუნქციური შეზღუდვის სტატუსის შკალის ქულის გასაუმჯობესებლად, ასევე მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის ახალი T2 დაზიანებების გამოვლენის კუთხით 24-36 თვის განმავლობაში.[112] [ ]

ალემტუზუმაბის ინფუზიიდან 3 დღის ფარგლებში დაფიქსირებული იშვიათი, მნიშვნელოვანი, ზოგჯერ ფატალური გვერდითი მოვლენებია: მიოკარდიუმის იშემია, მიოკარდიუმის ინფარქტი, ცერებრული ჰემორაგია, ცერვიკოცეფალური არტერიის აშრევება, ფილტვის ალვეოლების ჰემორაგია და თრომბოციტოპენია.[113] იმუნურად გაშუალებული მდგომარეობები შეიძლება აღინიშნოს მკურნალობიდან რამდენიმე თვის შემდეგ. აღწერილია მძიმე და სიცოცხლისათვის საშიში რეაქციების რისკი, მათ შორის ინფექციების, ავთვისებიანი მდგომარეობების, ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს, მელანომის და ლიმფოპროლიფერაციული დაავადებების.[112] [ ] აღწერილია მძიმე შემთხვევები ინსულტისა და თავ-კისრის არტერიების შიდა გარსის მთლიანობის დარღვევის შესახებ (არტერიული აშრევება) ალემტუზუმაბით მკურნალობის დაწყებიდან მალევე (როგორც წესი, 1 დღეში). ამ ეფექტებმა შეიძლება გამოიწვიოს მუდმივი ფუნქციური შეზღუდვა ან სიკვდილიც კი.[114] ჯანდაცვის პროფესიონალმა სპეციალისტებმა უნდა განიხილონ ალემტუზუმაბით მკურნალობის შეწყვეტა პაციენტებში, რომელთაც მსგავსი მდგომარეობების ნიშნები ექნებათ.

ალემტუზუმაბი პაციენტმა უნდა მიიღოს კლინიკაში, სადაც არის წვდომა ინტენსიურ განყოფილებაზე და სპეციალისტებზე, რომლებიც მძიმე გვერდით მოვლენებს მართავენ. თითოეული ინფუზიის დაწყებამდე და ინფუზიის მიმდინარეობისას საჭიროა სასიცოცხლო ნიშნების მონიტორინგი; ღვიძლის ფუნქციური ტესტები ტარდება მკურნალობამდე და შემდეგ. საჭიროა პათოლოგიური იმუნური აქტივაციის მონიტორინგი. პაციენტებმა უნდა იცოდნენ ინფუზიის გვერდითი ეფექტების ნიშნების შესახებ. ამ სიმპტომების შემთხვევაში დაუყოვნებლივ უნდა მოითხოვონ სამედიცინო დახმარება.[115]

უსაფრთხოების პროფილის გამო, ალემტუზუმაბი დამტკიცებულია სურსათისა და წამლის სააგენტოს მიერ პაციენტებში, რომელთაც აღენიშნებათ გაფანტული სკლეროზის მკურნალობისთვის მითითებული ორი ან მეტი წამლის მიმართ არასასურველი პასუხი. ევროპაში ალემტუზუმაბის გამოყენება მოწოდებულია მხოლოდ რემისიული-მორეციდივე ფორმის პაციენტებში, რომლებსაც ადეკვატური მკურნალობის მიუხედავად, სულ მცირე მონოთერაპიის ფონზე, აქვთ მაღალაქტიური დაავადება ან პაციენტებში, რომლებსაც აღენიშნებათ სწრაფად პროგრესირებადი დაავადება(სულ მცირე ორი რეციდივი ბოლო 1 წლის განმავლობაში და თავის ტვინის რადიოლოგიურ კვლევაზე ახალი დაზიანება). ალემტუზუმაბი არ უნდა გამოიყენოთ გულის, სისხლის მიმოქცევის პათოლოგიების ან სისხლდენით მიმდინარე დაავადებების მქონე პაციენტებში.[115]

ორსულობა და მშობიარობის შემდგომი პერიოდი: დაავადების მამოდიფიცირებელი თერაპია

მნიშვნელოვანია ოჯახის და ორსულობის დაგეგმვა განიხილოთ რეპროდუქციული ასაკის გოგონებთან და ქალებთან ერთად, გაფანტული სკლეროზის დიაგნოზის დადგენიდან რაც შეიძლება მალე.[116] გაფანტული სკლეროზი არ მოქმედებს ნაყოფიერებაზე. როდესაც ორსულობა არ არის სასურველი, პაციენტმა უნდა გმაოიყენოს კონტრაცეპცია.

არსებობს გაურკვევლობა დაავადების მამოდიფიცირებელი მედიკამენტების პოტენციური ზიანის შესახებ ახალშობილებში, როდესაც წამლები გამოიყენება ნაყოფის ჩასახვამდე და ორსულობის დროს. ნებისმიერი წამლის შემთხვევაში, უნდა შედარდეს ახალშობილის პოტენციური ზიანის რისკი და პაციცენტის დაავადების რეციდივის რისკი.[57] ბრიტანეთის ნევროლოგთა ასოციაციის გაიდლაინებში ხაზგასმულია მითითებები სპეციფიკური მედიკამენტების და გარემოებების შესახებ.[116]

პროსპექტული მონაცემების თანახმად, გაფანტული სკლეროზის მქონე ორსულ ქალებში (რომელთაც ორსულობის დროს გაფანტული სკლეროზისთვის მიიღეს გლუკოკორტიკოიდების მხოოლოდ ხანმოკლე კურსები) რეციდივის რისკი უფრო დაბალია ორსულობის დროს, ვიდრე საწყის ეტაპზე.[117] თუმცა, 4-დან დაახლოებით 1 ქალს მშობიარობიდან 1-ლი სამი თვის განმავლობაში განუვითარდა რეციდივი.[117] ითვლება, რომ ძუძუთი კვება მშობიარობის შემდგომ პერიოდში შესაძლოა ამცირებდეს რეციდივის რისკს, თუმცა ეს საჭიროებს დამატებით კვლევებს.[118]

რეკომენდაციები სპეციფიკური აგენტების შესახებ

ევროპის სამედიცინო პროდუქტების სააგენტოს რეკომენდაციით, ვინაიდან არსებობს მნიშვნელოვანი თანდაყოლილი მალფორმაციების რისკი, ფინგოლიმოდი არ უნდა გამოიყენებოდეს ორსულ ქალებში ან რეპროდუქციული ასაკის მქონე ქალებში, რომლებიც არ იყენებენ ეფექტური კონტრაცეპციას. თუ ქალი დაორსუდლება ფინგოლიმოდის გამოყენების დროს, მედიკამენტის მიღება უნდა შეწყდეს, ხოლო ორსულობა უნდა მიმდინარეობდეს მკაცრი მონიტორინგის ქვეშ.[119]

კლადრიბინი შესაძლოა ზრდიდეს ნაყოფის ზიანის რისკს, ამიტომ რეპროდუქციული ასაკის ქალებში, რომლებიც არ იყენებენ ეფექტურ კონტრაცეპციას, ის არ გამოიყენება.

ტერიფლუნომიდი არის პოტენციური ტერატოგენი. ჩასახვის მცდელობამდე უნდა ჩატარდეს წამლის ელიმინაციის პროცედურა.

დაავადების მოდიფიკაციის თერაპია - პროგრესირებადი გაფანტული სკლეროზი

თუ პაციენტს აქვს სწრაფად პროგრესირებადი ფორმა ან პროგრესირებადი და მორეციდივე ფორმის კომბინაცია, შეიძლება ჩატარდეს იგივე მკურნალობა, რაც მორეციდივე ფორმისთვის გამოიყენება.

მეორეული-პროგრესირებადი გაფანტული სკლეროზი

მორეციდივე ფორმისთვის, მათ შორის აქტიური მეორეული დაავადებისთვის, აშშ-ის სურსათისა დაწამლის სააგენტოს მიერ რეკომენდებულია შემდეგი მედიკამენტები: სიპონიმოდი, კლადრიბინი, ინტერფერონი ბეტა-1a, ინტერფერონი ბეტა-1b, ნატალიზუმაბი, მიტოქსანტრონი, ფინგოლიმოდი, ტერიფლუნომიდი, დიმეთილ ფუმარატი და დიროქსიმელ ფუმარატი. სიპონიმოდი არის ერთადერთი თერაპია, რომელმაც გამოავლინდა ეფექტურობა მასშტაბურ რანდომიზებულ კონტროლირებულ კვლევაში, მეორეული პროგრესირებადი გაფანტული სკლეროზის მქონე პაციენტებში.[120]

მასშტაბური ორმაგი ბრმა, რანდომიზებული კონტროლირებული კვლევის თანახხმად, მეორეული პროგრესირებადი გაფანტული სკლეროზით დაავადებულ პაციენტებში, სიპონიმოდი ამცირებს ქმედუუნარობის პროგრესირებას პლაცებოსთან შედარებით (სტატისტიკურად მნიშვნელოვნად უფრო დაბალი პროცენტი ქმედუუნარობის დადასტურებული პროგრესირების მქონე პაციენტებისა 3 თვეში, სიპონიმოდის მიმღები პაციენტების ჯგუფში).[120]

მეორეული პროგრესირებადი გაფანტული სკლეროზით დაავადებულ პაციენტებში, ინტრავენურ მეთილპრედნიზოლონს (სურსათისა და წამლის სააგენტოს მიერ დამტკიცებული გაფანტული სკლეროზის გამწვავებების სამკურნალოდ) პულსი-დოზის პროტოკოლის შესაბამისად რეგულარულად იყენებენ, რასაც გააჩნია გარკვეული სარგებელი. თუმცა, ოპტიმალური დოზირების შესახებ არ არსებობს კონსენსუსი. შეიძლება განვიხილოთ პაციენტებში, რომელთაც მკურნალობის სხვა ალტერნატივა არ აქვთ. სარგებელი ყოველთვის უნდა შევადაროთ პოტენციურ გვერდით ეფექტებს.

კლადრიბინი ამცირებს რეციდივის სიხშირეს და მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის დაავადების აქტივობას 96-კვირიანი მე-2 ფაზის რანდომიზებული კონტროლირებული კვლევის მიხედვით პაციენტებში, რომელთაც აღენიშნებათ აქტიური მორეციდივე გაფანტული სკლეროზი და რომლებშიც ინტერფერონი ეფექტური არ აღმოჩნდა.[121] თუმცა, მეორეული პოგრესირებადი გაფანტული სკლეროზით დაავადებული პაციენტები საკვლევი პოპულაციის მცირე ნაწილს წარმოადგენდნენ.

ბეტა ინტერფერონის პრეპარატები, სავარაუდოდ, ვერ უზრუნველყოფს მუდმივი ფიზიკური შეზღუდვის პრევენციას მეორეული პროგრესირებადი დაავადების შემთხვევაში.[122][123]

ნატალიზუმაბი არ ამცირებს ქმედუუნარობის პროგრესირებას პირველადი საერთო საბოლოო წერტილის კუთხით მე-3 ფაზის, რანდომიზებული, ორმაგი-ბრმა, პლაცებო კონტროლირებული კვლევის თანახმად პაციენტებში, რომელთაც აღნიშნებათ მეორეული პროგრესირებადი გაფანტული სკლეროზი.[124] თუმცა, მისი გამოყენება დაკავშირებული იყო ზედა კიდურების ქმედუუნარობის პროგრესირების შენელებასთან.[124]

ნაჩვენებია, რომ მტიქსანტრონი ამცირებს ყოველწლიური რეციდივის სიხშირეს დაახლოებით 50%-ით როგორც მორეციდივე, ისე მეორეული პროგრესირებადი ფორმების დროს. თუმცა, შეიძლება ამტანობა არასასურველი იყოს გასტროინტესტინური და დაღლილობასთან დაკავშირებული გვერდითი მოვლენების გამო. ასევე არსებობს მძიმე გვერდითი ეფექტების რისკი, როგორიცაა კარდიოტოქსიკურობა (შეიძლება საჭირო იყოს რეგულარული შემოწმება მარცხენა პარკუჭის განდევნის ფრაქციისა) და მწვავე მიელოგენური ლეიკემია, ამიტომ ეს პრეპარატი იშვიათად გამოიყენება.[125][126] საჭიროა ღვიძლის ფუნქციისა და სისხლის ანალიზის მჭიდრო მონიტორინგი მიტოქსანტრონის მიმღებ პაციენტებში. მიტოქსანტრონი და სხვა სისტემური იმუნოსუპრესანტები არ უნდა გამოიყენოთ პაციენტებში, რომელთაც ხშირად აქვთ საშარდე გზების ინფექციები ან თანმხლები ავადმყოფობა.[127]

პირველადი პროგრესირებადი გაფანტული სკლეროზი

ოკრელიზუმაბი, რომელიც დამტკიცებულია სურსათისა და წამლის სააგენტოს მიერ პირველადი პროგრესირებადი გაფანტული სკლეროზის სამკურნალოდ, დაკავშირებულია დაავადების კლინიკური და მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიით გამოვლენილი პროგრესირების შენელებასთან, პლაცებოსთან შედარებით. ეს მონაცემები წარმოდგენილია პირველადი პროგრესირებადი გაფანტული სკლეროზის მქონე პაციენტების მე-3 ფაზის კლინიკურ კვლევაში.[103] თუმცა, ოკრელიზუმაბი არ შესწავლილა 55 წელს გადაცილებულ ან მძიმე ქმედუუნარობის მქონე პაციენტებში (გავრცობილი შეზღუდვის სტატუსის ქულა >6.5). შესაბამისად, ევროპაში დამტკიცებულია მხოლოდ ადრეული სტადიის გაფანტული სკლეროზის დროს.[128]

მორეციდივე ფორმის დროს გამოყენებულია სხვა მედიკამენტებიც, მაგ. ციკლოფოსფამიდი, მეთოტრექსატი და აზათიოპრინი, თუმცა არ არსებობს კონსენსუსი პირველადი პროგრესირებადი ფორმის დროს სარგებლიანობის შესახებ.[129] ჩამოთვლილი მედიკამენტი შეიძლება გამოიყენოთ იმ ქვეყნებში, სადაც ოკრელიზუმაბი ხელმისაწვდომი არ არის.

სიმპტომური მართვა - დაღლილობა

არაფარმაკოლოგიური მართვა

ექიმმა უნდა ჩაატაროს სისხლის საერთო ანალიზი ლეიკოციტური ხაზით, ფარისებრი ჯირკვლის მასტიმულირებელი ჰორმონის, B12 ვიტამინის, D ვიტამინის ტესტები, ასევე ძილის მოკლე ანამნეზი, სანამ შეფასდება, აქვს თუ არა პაციენტს გაფანტულ სკლეროზთან დაკავშირებული დაღლილობა.
გაფანტული სკლეროზის მქონე ზოგიერთ პაციენტს, რომელიც უჩივის დაღლილობას, უბრალოდ არასაკმარისად ძინავს ან აქვს ძილის ცუდი ჩვევები და ჰიგიენა, შეიძლება ჭარბად იღებდეს კოფეინს. სხვა პაციენტებს ძილი ერღვევათ დეპრესიის, ფეხების მოუსვენრობის, სპასტიკურობის, ტკივილის ან მოშარდვის სიხშირის გამო. საჭიროა შესაბამისი მკურნალობა. კოფეინისა და ალკოჰოლის გამოყეებას შესაძლოა ჰქონდეს ეფექტები შარდის ბუშტზე და გამოიწვიოს მისი ფუნქციის მოშლა. ზოგიერთ პაციენტს აქვს ძილის თანმხლები დაავადება, როგორიცაა ძილის აპნოე.
გაფანტული სკლეროზით დაავადებული პაციენტების უმეტესობისთვის სასარგებლო იქნებოდა ჩვეულებრივი ვარჯიშის პროგრამები, როგორც ძილისთვის, ასევე დაღლილობის შესამცირებლად.[130][131] [ ] [ ] პროგრესირებადი რეზისტენტობის ტრენინგი არის რეაბილიტაციის ფორმა, რომელიც შეიძლება ამცირებდეს დაღლილობას.[132]
დაღლილობის მქონე ზოგიერთ პაციენტში სარგებელი აქვს გონებისა და სხეულის თერაპიებს, როგორებიცაა იოგა და რელაქსაცია ან კოგნიტიური ქცევითი თერაპია. მიუხედავად იმისა, რომ ამ ტიპის თერაპიის მტკიცებულება მწირია, პრაქტიკა საკმაოდ უსაფრთხოა და შეიძლება გამოვიყენოთ მედიკამენტური მართვის პარალელურად.[133][134][135]

ფარმაკოლოგიური მართვა

თუ პაციენტი კვლავ უჩივის დაღლილობას არაფარმაკოლოგიური ჩარევების შემდეგ, შესაძლებელია ამანტადინით საცდელი მკურნალობის დანიშვნა. გვერდითი ეფექტებია რეტიკულური რივედო და ფიქრის პროცესების პერიოდული დარღვევები.
ალტერნატივებია მოდაფინილი ან არმოდაფინილი.[136][137]
მიუხედავად იმისა, რომ კვლევებში მეთილფენიდატი და ამფეტამინი და/ან დექსტროამფეტამინი ეფექტური არ იყო, ზოგიერთი პაციენტი კარგად პასუხობს მკურნალობაზე.

სიმპტომური მართვა - სიარულის დარღვევები

არაფარმაკოლოგიური მართვა

სიარულისა და ბალანსის გასაუმჯობესებლად სხვადსხვა ფიზიოთერაპიული მეთოდია გამოყენებული, განსაკუთრებით თუ დარღვევა მსუბუქი-საშუალო ხარისხისაა.[138][139][140] პროგრესირებადი რეზისტენტობის ვარჯიშმა შესაძლოა გააუმჯობესოს წონასწორობა.[132]

ერთ-ერთი სისტემური მიმოხილვის თანახმად, ვირტუალური რეალობის ვარჯიში არის, სულ მცირე, ისეთივე ეფექტური, როგორც კონვენციური ვარჯიში წონასწორობისა და სიარულის გაუმჯობესების კუთხით გაფანტული სკლეროზის მქონე პაციენტებში.[141]

ფარმაკოლოგიური მართვა

სიარულის გამძლეობის შესანარჩუნებლად ზოგჯერ იყენებენ ფამპრიდინს, რამაც შესაძლოა გაზარდოს სიარულის სიჩქარე.[142][143] კლინიკური კვლევების და ფარმაკოლოგიურ ბაზარზე ჩაშვების შემდგომი ზედამხედველობის მონაცემების თანახმად, ფამპრიდინს ახასიათებს გულყრების რისკის მატება დოზის შესაბამისად.[143] დოზები უნდა გამოიყენებოდეს 12 საათის ინტერვალებით. მედიკამენტის დაწყებამდე უნდა შემოწმდეს კრეატინინის დონე და ანამნეზში არ უნდა აღინიშნებოდეს გულყრა.[144] სამედიცინო პერსონალმა უმეთვალყურეოს პაციენტს შესაძლო გულყრის გამო, ფამპრიდიუნის მიღების გამო. ასევე საჭიროა პაციენტის ცნობიერების ამაღლება სათანადოდ.

სიმპტომური მართვა- - მგრძნობელობის სიმპტომები

გაფანტული სკლეროზით დაავადდებული პაციენტები ხშირად უჩივიან პარესთეზიებს და სხვა არასასურველ შეგრძნებებს. საჭირო არ არის მედიკამენტური მკურნალობა, თუმცა შეიძლება საჭირო გახდეს თუ პაციენტს ეს ძალიან აწუხებს ან მოქმედებს ფუნქციაზე.[145]

გამწვავებები ან რეციდივები, რომლებიც მოიცავს მხოლოდ მგრძნობელობით სიმპტომებს (მაგ. პარესთეზია), არ საჭიროებს ინტრავენურ კორტიკოსტეროიდებს და შეიძლება ანტიკონვულსანტების დაბალი დოზით მკურნალობა, როგორიცაა გაბაპენტინი ან ახალი კარბამაზეპინის ნაწარმები.[146]

გაფანტული სკლეროზის მქონე პაციენტებში გვხვდება სხვადასხვა სახის ტკივილი: სამწვერა ნერვის ნევრალგია, მტკივნეული დიზესთეზიები, მტკივნეული ტონური სპაზმები და სპასტიკურობასთან დაკავშირებული სხვა ტიპის ტკივილი და ძვალკუნთოვანი ტკივილი. ცენტრალური ან ნეიროპათიული ტკივილის მკურნალობა შესაძლებელია ანტიკონვულსანტებით და ანტიდეპრესანტებით.[147]

სიმპტომური მართვა - სპასტიკურობა

გაფანტული სკლეროზის მქონე პაციენტებს ხშირად აწუხებთ კუნთები ტონუსის მომატება, განსაკუთრებით ფეხებში. ეს შეიძლება იყოს უსიამოვნო და მტკივნეული, რაც უშლის პაციენტს ხელს ძილში და სიარულში წვივების კრუნჩხვითი ტკივილის გამო.

პირველი რიგის ჩარევა არის ფრთხილი გაწელვითი სავარჯიშოები, რომლებიც მცოდნე ფიზიოთერაპევტმა უნდა ჩაატაროს.

შეიძლება დაგეხმაროთ ყაბზობის ან შარდის ბუშტის დისფუნქციის მკურნალობა.

სპასტიკურობის სამკურნალოდ, ზოგჯერ, იყენებენ ბაკლოფენს. გვერდითი ეფექტებია: დაღლილობა, მენტალური ფუნქციის დაბინდვა, კუნთის სისუსტის გამოვლენა, სისუსტის გაუარესება. ინტრათეკალური ტუმბოები, რომლებიც მუდმივად ან ხანგამოშვებით აწვდის პაციენტს ბაკლოფენს, არის ვარიანტი პაციენტთა შემდეგი ჯგუფებისთვის:

ეტლით მოსარგებლე ან მწოლიარე პციენტები, რომლებთანაც სპასტიკურობის გამო იზღუდება თვითმომსახურების, პირადი ჰიგიენის დაცვის შესაძლებლობები.
ის ამბულატორიული პაციენტები, რომლებსაც აღენიშნებათ მაღალი დოზის პერორული ანტისპასტიკური მედიკამენტების გვერდითი ეფექტები.

ტიზანიდინი სპასტიკურობის დროს ეფექტურია, თუმცა ბაკლოფენთან შედარებით, აქვს უფრო ძლიერი სედაციური ეფექტი.[148] შესაბამისად ინიშნება ძილის წინ. ტიზანიდინის მიღებისას შესაძლოა გამოვლინდეს ღვიძლის დისფუნქცია და არტერიული წნევის დაქვეითება. დაუშვებელია გამოყენება ციპროფლოქსაცინთან ერთად, რომელიც აძლიერებს მის მოქმედებას.[149]

კლონაზეპამი ან გაბაპენტინი შეიძლება დაგეხმაროთ ღამის სპაზმებისა და ფეხების მოუსვენრობის სინდრომის შემთხვევაში.

ბოტულინის ტოქსინის ადგილობრივი ინექციები ეფექტურია გაფანტულ სკლეროზთან დაკავშირებული სპასტიკურობის სამართავად. მაქსიმალური სარგებელი მიიღება თანმხლები ფიზიოთერაპიის ფონზე. ბოტულიზმის ტოქსინის ინექციებით მკურნალობამდე წინასწარ უნდა შეფასდეს ბალანსი სიმპტომების შესაძლო გაუმჯობესებასა და ფუნქციური ძალის დქვეითებას შორის.[150][151][152]

გაფანტული სკლეროზის დროს განვითარებული სპასტიკურობის შესამსუბუქებლად, შესაძლოა ეფექტური იყოს კანაბინოიდების გამოყენება.[153][154][155][156] კანადის ოჯახის ექიმთა კოლეჯის რეკომენდაციით, გაფანტული სკლეროზის დროს რეზისტენტული სპასტიკურობის შემთხვევაში, ექიმებმა შეიძლება განიხილონ სამედიცინო კანაბინოიდების გამოყენება. კერძოდ, უპირატესი სამედიცინო კანაბინოიდი ამ შემთხვევაში არის დელტა-9-ტეტრაჰიდროკანაბინოლი/კანაბიდიოლის პირის ღრუს სპრეი (იგივე ნაბიქსიმოლი).[157] ინგლისის ჯანმრთელობისა და კლინიკური დახელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი რეკომენდაციას უწევს დელტა-9-ტეტრაჰიდროკანაბინოლის/კანაბიდიოლის პირის ღრუს სპრეის გამოყენებას საშუალო და მძიმე სპასტიკურობის სამკურნალოდ გაფანტული სკლეროზის მქონე პაციენტებში, როდესაც სხვა ფარმაკოლოგიური სამკურნალო საშუალებები არაეფექტურია.[158]

სიმპტომური მართვა - საშარდე სისტემის დისფუნქცია

ამჟამად არ არსებობს კონსენსუსი გაფანტული სკლეროზის დროს საშარდე სისტემის დისფუნქციის ("ნეიროგენული შარდის ბუშტი") მართვასთან დაკავშირებით. ეს საკითხი სადავოა.[159] მეტიც, გაფანტული სკლეროზის პროგრესირებადი ბუნების გამო, სიმპტომების (მაგ. საშარდე დისფუნქცია) მართვა რთული და კომპლექსურია.

შარდის ბუშტის მართვის ოპტიმიზაციისთვის შეიძლება საჭირო გახდეს უროლოგის, ნეიროუროლოგის ან უროგინეკოლოგის კონსულტაცია შესაბამისი ტესტირებისა და მკურნალობისათვის. თუმცა, ზოგიერთი მარტივი მეთოდიც შეიძლება დაგეხმაროთ.

გაფანტული სკლეროზით დაავადებულმა პაციენტმა უნდა შეზღუდოს კოფეინის მიღება, ასევე ვიტამინებით გაჯერებული სასმელები, რადგან იწვევს გაღიზიანებას და ხშირ შარდვას.

შარდის ბუშტის ფუნქცია შეიძლება გაუმჯობესდეს ყაბზობის მართვით და მოშარდვის დროის დაწესებით.

შარდვის დისფუნქციის დროს ზოგიერთი პაციენტი სარგებლობს სხეულ-გონების თერაპიით, როგორიცაა იოგა და რელაქსაცია.[160] მიუხედავად მწირი რაოდენობის მტკიცებულებებისა, შედარებით უსაფრთხოა და შესაძლებელია, ფარმაკოთერაპიასთან ერთადაც.[133][134]

შარდის ბუშტის უსიმპტომოდ მიმდინარე ინფექციები მნიშვნელოვანი პრობლემაა გაფანტული სკლეროზის დროს, განსაკუთრებით, თუ პაციენტს აქვს შარდის შეკავება. საჭიროა პრევენციული ზომები, მაგ. სითხის მიღება და პროფილაქტიკური ანტიბიოტიკები. მიუხედავად იმისა, რომ სამედიცინო ლიტერატურაში მონაცემები მწირია, ზოგიერთი პაციენტი, საშარდე გზების ინფექციების ინციდენტობის შესამცირებლად, იყენებს მოცვის კაფსულებს.

ოქსიბუტინინი და სხვა აგენტები, როგორიცაა სოლიფენაცინი, დარიფენაცინი, ტოლტეროდინი, ფესოტეროდინი და ტროპსიუმი შეიძლება გამოიყენოთ გახშირებული შარდვის სამკურნალოდ, თუმცა მკურნალობის დაწყებამდე საჭიროა მოშარდვისშემდგომი ნარჩენი ოდენობის შემოწმება.

ბოტულინის ტოქსინის ინექციები ეფექტურად გამოიყენება დეტრუზორის კუნთის ჰიპერრეაქტიულობის სამკურნალოდ, გახშირებული შარდვის, მოშარდვის გადაუდებელი მოთხოვნილებისა და შეუკავებლობის დროს.[150][161][162] ხანგამოშვებითი თვით-კათეტერიზაცია ხშირად საჭიროა ამ მკურნალობის შემდეგ.

სიმპტომური მართვა - ტრემორი

გაფანტული სკლეროზით დაავადებულ პაციენტებს შესაძლოა აღენიშნებოდეთ ტრემორის სხვადასხვა ფორმა. მნიშვნელოვანია განვასხვავოთ ჭეშმარიტი ტრემორი და კლონუსისგან (კოჭის ან მუხლის), რაც უნდა იმართოს სპასტიკურობის მსავსად; პაროქსიზმული სიმპტომები, რომლებიც ყველაზე უკეთ იმართება გულყრის საწინააღმდეგო მედიკამენტებით; ან ტრემორი, რომელიც გამოწვეულია შფოთვით ან ჰიპერთირეოზით.

ყველაზე რთული და მძიმე ტრემორი არის ნათხემის ტრემორი, რომელიც შეიძლება მოიცავდეს თავს, ტანს და კიდურებს, ასევე ხმას. მძიმე შემთხვევებში მხოლოდ ტრემორის გამოც კი შეიძლება დაირღვეს გადაადგილება და ყოველდღიური აქტივობები, როგორიცაა ჩაცმა, საპირფარეშოს გამოყენება და კვება.

ყველაზე გავრცელებული ფარმაკოლოგიური ჩარევებია პროპრანოლოლი, პრიმიდონი და კლონაზეპამი. შესაძლო გვერდითი ეფექტების გამო საჭიროა სიფრთხილე. პროპრანოლოლმა შეიძლება გამოიწვიოს ჰიპოტენზია და დეპრესია. პრიმიდონი შეიძლება იყოს ძლიერ სედაციური, ამიტომ გამოიყენება ღამით, ერთი დოზა, თუმცა კლინიკური პასუხის მიხედვით, შეიძლება დღეში 3-ჯერ დოზირებაზე გადასვლა. კლონაზეპამი ასევე სედაციურია და შეიძლება გამოიწვიოს მიჩვევა. როგორც წესი, იწყება დაბალი დოზით და ტიტრაციით შეიძლება დოზის ზრდა, კლინიკური პასუხის მიხედვით.[163][164]

პერიფერიული ვენის კანულაცია - ანიმაციური დემონსტრაცია

როგორ შევიყვანოთ პერიფერიული ვენური კანულა ხელში.

ამ მასალის გამოყენება ექვემდებარება ჩვენს განცხადებას