ცოფი

ინფექციის რისკი არ არსებობს, თუ ექსპოზიცია გულისხმობს ცხოველებთან შეხებას ან მათ კვეას, ასევე დაუზიანებელი კანის ალოკვას. თუ ანამნეზი სანდოა, მკურნალობა არ არის საჭირო.

შიშველი კანის კვნეტა ან უმნიშვნელო ნაკაწრები ან ნაფხაჭნები სისხლდენის გარეშე ატარებენ ინფექციის დაბალ რისკს, შესაბამისად, ასეთ დროს საჭიროა ექსპოზიციის შემდგომი პროფილაქტიკა.

ღია ჭრილობა საფუძვლიანად უნდა გაიწმინდოს, საპნისა და წყლის (ან მარტო წყლის) მეშვეობით 15 წუთის განმავლობაში და დეტერგენტებით, იოდის ან ეთანოლის საშუალებით მოხდეს დეზინფექცია.

მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია (WHO) რეკომენდაციას უწევს ინტრადერმულ (3-დოზის) ან ინტრამუსკულარულ (4-დოზიანი ან 2-1-1 დოზა) რეჟიმს. სასურველია ინტრადერმული რეჟიმი, რადგან ეს არის ყველაზე ეფექტური ხარჯების, დოზის და დროის დაზოგვის რეჟიმი.[34]World Health Organization. Weekly epidemiological record. Rabies vaccines: WHO position paper. April 2018 [internet publication]. http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/272371/WER9316.pdf?ua=1

აშშ-ს პროტოკოლი (იმუნიზაციის პრაქტიკის მრჩეველთა კომიტეტის (ACIP) მიერ რეკომენდებული) მოიცავს ვაქცინის ინტრამუსკულურ ინექციას დელტოიდის კუნთში (მოზრდილებში) ან ბარძაყის წინაგვერდით ნაწილში (ბავშვებში). პირველი დოზა ექსპოზიციიდან რაც შეიძლება მალე უნდა მიეცეს (დღე 0). შემდგომი დოზები კი პირველი დოზიდან მე-3, მე-7 და მე-14 დღეს კეთდება (დამატებითი დოზა 28-ე დღეს რეკომენდებულია იმუნოკომპრომისულ პირებში).[46]Rupprecht CE, Briggs D, Brown CM, et al; Centers for Disease Control and Prevention. Use of a reduced (4-dose) vaccine schedule for postexposure prophylaxis to prevent human rabies: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices. MMWR Recomm Rep. 2010;59:1-9. http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/rr5902a1.htm http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20300058?tool=bestpractice.com აშშ-ში 2 ტიპის ვაქცინა არის ხელმისაწვდომი: ადამიანის დიპლოიდური უჯრედის და გაწმენდილი ქათმის ემბრიონის ვაქცინა. გაწმენდილი ვერო უჯრედის ვაქცინა და გაწმენდილი ბატის ემბრიონის ვაქცინა ხელმისაწვდომია მთელ მსოფლიოში და პრევალიფიციურია WHO-ს მიერ.

იმუნიზაციის პროტოკოლები განსხვავებულია; გაიარეთ ადგილობრივი გზამკვლევი ვაქცინაციის რეჟიმებისთვის. მაგალითად, დიდ ბრიტანეთში, ექსპოზიციის შემდგომი პროფილაქტიკის სპეციფიკური რეჟიმი ეფუძნება ცოფის კომპოზიტურ რისკს, პაციენტის იმუნიზაციის სტატუსს და არის თუ არა პაციენტი იმუნოსუპრესიული.[47]UK Health Security Agency. Guidelines on managing rabies post-exposure. Jan 2023 [internet publication]. https://www.gov.uk/government/publications/rabies-post-exposure-prophylaxis-management-guidelines

დამატებითი მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ზოგიერთი</strong> პაციენტისთვის შერჩეული ჯგუფიდან

ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია რეკომენდაციას უწევს მის გამოყენებას ექსპოზიციის აღნიშნული ტიპების დროს, თუ პაციენტი იმუნოსუპრესიულია. იმუნოდეფიციტის მქონე პაციენტები უნდა შეფასდნენ ინდივიდუალურად.[34]World Health Organization. Weekly epidemiological record. Rabies vaccines: WHO position paper. April 2018 [internet publication]. http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/272371/WER9316.pdf?ua=1 იმუნიზაციის პრაქტიკის შესახებ მრჩეველთა საბჭო (ACIP) მის გამოყენებას რეკომენდაციას უწევს კბენის გარეშე ექსპოზიციის მქონე თითოეულ პაციენტში.[46]Rupprecht CE, Briggs D, Brown CM, et al; Centers for Disease Control and Prevention. Use of a reduced (4-dose) vaccine schedule for postexposure prophylaxis to prevent human rabies: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices. MMWR Recomm Rep. 2010;59:1-9. http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/rr5902a1.htm http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20300058?tool=bestpractice.com

ცოფის საწინააღმდეგო ადამიანის იმუნოგლობულინი (hRIG) შეიყვანება დაზიანების ადგილას, ჭრილობის პირველადი დამუშავების გარეშე. თუ არ გვაქვს ანატომიური დაბრკოლება (უნდა შესრულდეს დუნე ნაკერი საჭიროებისამებრ, მხოლოდ ინფილტრაციის შემდგომ), სრული დოზა უნდა შევიყვანოთ ჭრილობაში და ირგვლივმდებარე მიდამოში.

თუ აღნიშნული შესაძლებელი არ არის, ამერიკული გაიდლაინები რეკომენდაციას უწევს ადამიანის ცოფის ნებისმიერი ნარჩენი იმუნოგლობულინის ინტრამუსკულარულად გამოყენებას, თუმცა ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის გზამკვლევი ამჟამად იმავე პრაქტიკას მხარს აღარ უჭერს.[34]World Health Organization. Weekly epidemiological record. Rabies vaccines: WHO position paper. April 2018 [internet publication]. http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/272371/WER9316.pdf?ua=1 [46]Rupprecht CE, Briggs D, Brown CM, et al; Centers for Disease Control and Prevention. Use of a reduced (4-dose) vaccine schedule for postexposure prophylaxis to prevent human rabies: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices. MMWR Recomm Rep. 2010;59:1-9. http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/rr5902a1.htm http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20300058?tool=bestpractice.com ვაქცინისა და ინტრამუსკულური hRIG-ის ინექციის ადგილი ერთმანეთისგან მოშორებით უნდა იყოს. სრული დოზის გადაჭარბება არ არის დასაშვები; თუ გამოთვლილი დოზა არ არის საკმარისი ყველა ჭრილობის დასამუშავებლად, სალინის გამოყენება შეიძლება hRIG-ის გასაზავებლად და ჭრილობის საფუძვლიანი ინფილტრაციისთვის.

საჭიროების შემთხვევაში, ცოფის საწინააღმდეგო იმუნოგლობულინის გამოყენება შეიძლება 7 დღემდე დაყოვნდეს ვაქცინის პირველი დოზის შემდეგ (მაგ. თუ არ არის ხელმისაწვდომი).

ცხენის ცოფის იმუნოგლობულინის გამოყენება შეგვიძლია განვითარებად ქვეყნებში, თუ ხელმისაწვდომი არ არის ადამიანის ცოფის იმუნოგლობულინი (შენიშვნა: დოზა ადამიანის ცოფის იმუნოგლობულინისგან განსხვავებულია). ცოფის პრევენციის კუთხით ორივე ტიპის იმუნოგლობულინი ავლენს მსგავს კლინიკურ გამოსავალს. ცხენის ცოფის იმუნოგლობულინი უფრო იაფფასიანია, ვიდრე ადამიანის ცოფის იმუნოგლობულინი. ცხენის ცოფის იმუნოგლობულინის გამოყენება ამჟამად შესაძლებელია კანის თავდაპირველი ტესტირების გარეშე.[34]World Health Organization. Weekly epidemiological record. Rabies vaccines: WHO position paper. April 2018 [internet publication]. http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/272371/WER9316.pdf?ua=1

იმ რეგიონებში, სადაც ცოფის იმუნოგლობულინების რაოდენობა შეზღუდულია, ალოკაციის პრიორიტეტიზაცია უნდა მოხდეს მაღალი რიკის ექსპოზიციის მქონე პაციენტებისთვის (მაგ. მრავლობითი ნაკბენები, ღრმა ჭრილობები).[34]World Health Organization. Weekly epidemiological record. Rabies vaccines: WHO position paper. April 2018 [internet publication]. http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/272371/WER9316.pdf?ua=1

ერთი ან რამდენიმე ტრანსდერმული ნაკბენი ან განაკაწრი, დაზიანებული კანის ალოკვა, ლორწოვანი გარსის ნერწყვით დაბინძურება ალოკვისას ან ღამურებთან ექსოპოზიცია ხასიათდება ინფექციის განვითარების მაღალი რისკით და, შესაბამისად, ექსპოზიციის შემდგომი პროფილაქტიკა აუცილებელია.

ღია ჭრილობა საფუძვლიანად უნდა გაიწმინდოს, საპნისა და წყლის (ან მარტო წყლის) მეშვეობით 15 წუთის განმავლობაში და დეტერგენტებით, იოდის ან ეთანოლის საშუალებით მოხდეს დეზინფექცია.

მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია (WHO) რეკომენდაციას უწევს ინტრადერმულ (3-დოზის) ან ინტრამუსკულარულ (4-დოზიანი ან 2-1-1 დოზა) რეჟიმს. სასურველია ინტრადერმული რეჟიმი, რადგან ეს არის ყველაზე ეფექტური ხარჯების, დოზის და დროის დაზოგვის რეჟიმი.[34]World Health Organization. Weekly epidemiological record. Rabies vaccines: WHO position paper. April 2018 [internet publication]. http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/272371/WER9316.pdf?ua=1  

აშშ-ს პროტოკოლი (იმუნიზაციის პრაქტიკის მრჩეველთა კომიტეტის (ACIP) მიერ რეკომენდებული) მოიცავს ვაქცინის ინტრამუსკულურ ინექციას დელტოიდის კუნთში (მოზრდილებში) ან ბარძაყის წინაგვერდით ნაწილში (ბავშვებში). პირველი დოზა ექსპოზიციიდან რაც შეიძლება მალე უნდა მიეცეს (დღე 0). შემდგომი დოზები კი პირველი დოზიდან მე-3, მე-7 და მე-14 დღეს კეთდება (დამატებითი დოზა 28-ე დღეს რეკომენდებულია იმუნოკომპრომისულ პირებში).[46]Rupprecht CE, Briggs D, Brown CM, et al; Centers for Disease Control and Prevention. Use of a reduced (4-dose) vaccine schedule for postexposure prophylaxis to prevent human rabies: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices. MMWR Recomm Rep. 2010;59:1-9. http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/rr5902a1.htm http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20300058?tool=bestpractice.com აშშ-ში 2 ტიპის ვაქცინა არის ხელმისაწვდომი: ადამიანის დიპლოიდური უჯრედის და გაწმენდილი ქათმის ემბრიონის ვაქცინა. გაწმენდილი ვერო უჯრედის ვაქცინა და გაწმენდილი ბატის ემბრიონის ვაქცინა ხელმისაწვდომია მთელ მსოფლიოში და პრევალიფიციურია WHO-ს მიერ.

იმუნიზაციის პროტოკოლები განსხვავებულია; გაიარეთ ადგილობრივი გზამკვლევი ვაქცინაციის რეჟიმებისთვის. მაგალითად, დიდ ბრიტანეთში, ექსპოზიციის შემდგომი პროფილაქტიკის სპეციფიკური რეჟიმი ეფუძნება ცოფის კომპოზიტურ რისკს, პაციენტის იმუნიზაციის სტატუსს და არის თუ არა პაციენტი იმუნოსუპრესიული.[47]UK Health Security Agency. Guidelines on managing rabies post-exposure. Jan 2023 [internet publication]. https://www.gov.uk/government/publications/rabies-post-exposure-prophylaxis-management-guidelines

მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში

ცოფის საწინააღმდეგო ადამიანის იმუნოგლობულინი (hRIG) შეიყვანება დაზიანების ადგილას, ჭრილობის პირველადი დამუშავების გარეშე. თუ არ გვაქვს ანატომიური დაბრკოლება (უნდა შესრულდეს დუნე ნაკერი საჭიროებისამებრ, მხოლოდ ინფილტრაციის შემდგომ), სრული დოზა უნდა შევიყვანოთ ჭრილობაში და ირგვლივმდებარე მიდამოში.

თუ აღნიშნული შესაძლებელი არ არის, ამერიკული გაიდლაინები რეკომენდაციას უწევს ადამიანის ცოფის ნებისმიერი ნარჩენი იმუნოგლობულინის ინტრამუსკულარულად გამოყენებას,  თუმცა ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის გზამკვლევი ამჟამად იმავე პრაქტიკას მხარს აღარ უჭერს.[34]World Health Organization. Weekly epidemiological record. Rabies vaccines: WHO position paper. April 2018 [internet publication]. http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/272371/WER9316.pdf?ua=1 [46]Rupprecht CE, Briggs D, Brown CM, et al; Centers for Disease Control and Prevention. Use of a reduced (4-dose) vaccine schedule for postexposure prophylaxis to prevent human rabies: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices. MMWR Recomm Rep. 2010;59:1-9. http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/rr5902a1.htm http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20300058?tool=bestpractice.com ვაქცინისა და ინტრამუსკულური hRIG-ის ინექციის ადგილი ერთმანეთისგან მოშორებით უნდა იყოს. სრული დოზის გადაჭარბება არ არის დასაშვები; თუ გამოთვლილი დოზა არ არის საკმარისი ყველა ჭრილობის დასამუშავებლად, სალინის გამოყენება შეიძლება hRIG-ის გასაზავებლად და ჭრილობის საფუძვლიანი ინფილტრაციისთვის.

საჭიროების შემთხვევაში, ცოფის საწინააღმდეგო იმუნოგლობულინის გამოყენება შეიძლება 7 დღემდე დაყოვნდეს ვაქცინის პირველი დოზის შემდეგ (მაგ. თუ არ არის ხელმისაწვდომი).

ცხენის ცოფის იმუნოგლობულინის გამოყენება შეგვიძლია განვითარებად ქვეყნებში, თუ ხელმისაწვდომი არ არის ადამიანის ცოფის იმუნოგლობულინი (შენიშვნა: დოზა ადამიანის ცოფის იმუნოგლობულინისგან განსხვავებულია). ცოფის პრევენციის კუთხით ორივე ტიპის იმუნოგლობულინი ავლენს მსგავს კლინიკურ გამოსავალს. ცხენის ცოფის იმუნოგლობულინი უფრო იაფფასიანია, ვიდრე ადამიანის ცოფის იმუნოგლობულინი. ცხენის ცოფის იმუნოგლობულინის გამოყენება ამჟამად შესაძლებელია კანის თავდაპირველი ტესტირების გარეშე.[34]World Health Organization. Weekly epidemiological record. Rabies vaccines: WHO position paper. April 2018 [internet publication]. http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/272371/WER9316.pdf?ua=1

იმ რეგიონებში, სადაც ცოფის იმუნოგლობულინების რაოდენობა შეზღუდულია, ალოკაციის პრიორიტეტიზაცია უნდა მოხდეს მაღალი რიკის ექსპოზიციის მქონე პაციენტებისთვის (მაგ. მრავლობითი ნაკბენები, ღრმა ჭრილობები).[34]World Health Organization. Weekly epidemiological record. Rabies vaccines: WHO position paper. April 2018 [internet publication]. http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/272371/WER9316.pdf?ua=1

ღია ჭრილობა საფუძვლიანად უნდა გაიწმინდოს, საპნისა და წყლის (ან მარტო წყლის) მეშვეობით 15 წუთის განმავლობაში და დეტერგენტებით, იოდის ან ეთანოლის საშუალებით მოხდეს დეზინფექცია.

ცოფის საწინააღმდეგო იმუნოგლობულინი არ არის საჭირო ასეთ პაციენტებში.

მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში

ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია რეკომენდაციას უწევს ინტრადერმულ ან ინტრამუსკულარულ გამოყენებას 0 და მე-3 დღეს ან 4-ადგილიან ინტრადერმულ რეჟიმს (ოთხი 0.1 მლ-იანი ინექცია, რომელიც თანაბრად განაწილებულია მარცხენა და მარჯვენა დელტისებრ კუნთებზე, ბარძაყებზე ან ლავიწზედა მიდამოებზე ერთი ვიზიტის ფარგლებში). ინტრადერმული გზა ითვლება უპირატესად, ვინაიდან არის ყველაზე მეტად ხარჯთეფექტური, დოზისა და დროის დამზოგავი რეჟიმი.[34]World Health Organization. Weekly epidemiological record. Rabies vaccines: WHO position paper. April 2018 [internet publication]. http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/272371/WER9316.pdf?ua=1

აშშ-ს პროტოკოლი (იმუნიზაციის პრაქტიკის შესახებ მრჩეველთა საბჭოს (ACIP) მიერ რეკომენდებული) მოიცავს ვაქცინის ინტრამუსკულურ ინექციას დელტისებრ კუნთში (ზრდასრულებში) ან ბარძაყის წინაგვერდით ნაწილში (ბავშვებში). პირველი დოზა ექსპოზიციიდან რაც შეიძლება მალე უნდა გაკეთდეს (დღე 0), მეორე დოზა კი მე-3 დღეს.[46]Rupprecht CE, Briggs D, Brown CM, et al; Centers for Disease Control and Prevention. Use of a reduced (4-dose) vaccine schedule for postexposure prophylaxis to prevent human rabies: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices. MMWR Recomm Rep. 2010;59:1-9. http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/rr5902a1.htm http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20300058?tool=bestpractice.com აშშ-ში 2 ტიპის ვაქცინა არის ხელმისაწვდომი: ადამიანის დიპლოიდური უჯრედის და გაწმენდილი ქათმის ემბრიონის ვაქცინა. გაწმენდილი ვერო უჯრედის ვაქცინა და გაწმენდილი ბატის ემბრიონის ვაქცინა ხელმისაწვდომია მთელ მსოფლიოში და პრევალიფიციურია WHO-ს მიერ.

იმუნიზაციის პროტოკოლები განსხვავებულია; გაიარეთ ადგილობრივი გზამკვლევი ვაქცინაციის რეჟიმებისთვის. მაგალითად, დიდ ბრიტანეთში, ექსპოზიციის შემდგომი პროფილაქტიკის სპეციფიკური რეჟიმი ეფუძნება ცოფის კომპოზიტურ რისკს, პაციენტის იმუნიზაციის სტატუსს და არის თუ არა პაციენტი იმუნოსუპრესიული.[47]UK Health Security Agency. Guidelines on managing rabies post-exposure. Jan 2023 [internet publication]. https://www.gov.uk/government/publications/rabies-post-exposure-prophylaxis-management-guidelines