ანამნეზი და გასინჯვა
ძირითადი დიაგნოსტიკური ფაქტორები
ხშირი
ვარჯიშის შემდგომი სისუსტე/დაღლილობა (PEM; დაღლილობა)
PEM არის დამახასიათებელი აღმოჩენა ME/CFS-ში.[6] მცირე ფიზიკური და/ან გონებრივი დატვირთვაც კი კი რთულად ასატანი ხდება. დაბალი ფიზიკური ან კოგნიტური აქტივობა ან ემოციური სტრესორები იწვევს დაღლილობის, ტკივილისა და კოგნიტური დისფუნქციის გაუარესებას. ასეთ გამწვავებების დროს შეიძლება გვქონდეს მყისიერი დასაწყისი ან მოგვიანებითი რამდენიმე საათიდან 24 საათამდე ან მეტიც.
PEM არის აუცილებელი სიმპტომი დიაგნოზისთვის 2021 წლის გაერთიანებული სამეფოს ჯანმრთელობისა და ზრუნვის ბრწყინვალების ეროვნული ინსტიტუტის (NICE) გაიდლაინის, მედიცინის ინსტიტუტის სისტემური დატვირთვის აუტანლობის დაავადების განმარტების და კანადის სამუშაო ჯგუფის ქრონიკული დაღლილობის სინდრომის ME/CFS განმარტების მიხედვით.[5][6][8]
მუდმივი უნარშემზღუდავი დაღლილობა
არ მსუბუქდება ძილის, მოსვენების ან აქტივობის შეწყვეტის შემდგომ. დაღლილობას შესაძლოა ჰქონდეს მუდმივი ან მორეციდივე სახე. შეიძლება იყოს გამოვლენილი 6 თვეზე მეტხანს მოზრდილებში. NICE გაიდლაინი გვთავაზობს ამ დროის 3 თვემდე შემცირებას.[8]
დაღლილობა შეიძლება მცირედ მორეციდივე იყოს, მაგრამ ნორმალურ, მანამდე არსებულ ჯანმრთელ მდგომარეობას პაციენტი არ უბრუნდება. დაღლილობა შეიძლება იყოს საშუალო-მძიმე ხარისხის, უნდა ვლინდებოდეს დროის 50%-ზე მეტხანს.[6]
კოგნიტიური დისფუნქცია
ხშირია სამუშაო მეხსიერების დარღვევა.[6] თუმცა, გრძელვადიანი მეხსიერების დარღვევა იშვიათია.
ზოგჯერ სახეზეა ყურადღების ან კონცენტრაციის პრობლემები, სიტყვის პოვნის პრობლემა, ინფორმაციის დამუშავების შენელება.[6]
შეიძლება განვითარდეს დატვირთვით გამოწვეული კოგნიტური დისფუნქცია, რომელიც გავლენას ახდენს სამუშაო მეხსიერებაზე.
მეხსიერების დარღვევა არ არის პერმანენტული ან პროგრესირებადი, როგორც მსუბუქი კოგნიტური დარღვევის ან ალცჰეიმერის დაავადების დროს.
ყელის ტკივილი
ეპიზოდური დისკომფორტი, რომელიც შესაძლოა უკავშირდებოდეს გრიპისმაგვარ ჩივილებს და მტკივნეულ ლიმფურ კვანძებს (პალპირებადი ლიმფადენოპათიის გარეშე).[6]
თავის ტკივილი
ახალგამოვლენილი თავის ტკივილები ან თავის ტკივილის ადგილმდებარეობის ან სიმძიმის მნიშვნელოვანი ცვლილება.
თანმხლები შაკიკი და დაძაბვის ტიპის თავის ტკივილი ხშირია, თუმცა უმეტესწილად არ ინიშნება მკურნალობა.
ძილის დარღვევა
დამახასიათებელია "არააღმდგენი" ან "არანაყოფიერი" ძილი.[10]
ძილის დარღვევა შესაძლოა ხასიათდებოდეს ჰიპოსომნიით, ჰიპერსომნიით ან წყვეტილი ძილით.
ძილის დარღვევს დასტაბილურება ძილის ციკლის ქცევითი ცვლილებების მეორადად (მაგ. მეტი დასვენება და ძილი ნორმალურ პირობებში სიფხიზლის საათებში).
შესაძლოა დაირღვეს ძილის რეჟიმი დაძინებისა და გაღვიძების ციკლის შებრუნებით.
ორთოსტატიული აუტანლობა.
ორთოსტატული აუტანლობა გვხვდება თავბრუსხვევის, სივრცეში დეზორიენტაციის ან შეუძლოდ ყოფნის სახით მწოლიარე ან მოსვენებული მდგომარეობიდან ფეხზე ადგომის შემდეგ.[6][107]
ამ მდგომარეობამ შესაძლოა შეზღუდოს პაციენტი მაგ. რიგში დგომის დროს ან შოპინგისას. პოსტურული ცვლილებები სასიცოცხლო მაჩვენებლებში შესაძლოა არ აისახოს 1-2 წუთის განმავლობაში დგომის მიუხედავად. მიუხედავად იმისა, რომ ორთოსტატული აუტანლობის სიმპტომები ხშირად ასოცირდება მნიშვნელოვან პოსტურულ ორთოსტატულ ტაქიკარდიასთან და ჰიპოტენზიასთან, ბევრ პაციენტს აქვს ინვალიდობის სიმპტომები ამ ავტონომიური დარღვევების გარეშე.
ტკივილი და ჰიპერალგეზია
ME/CFS-ს ხშირი სიმპტომებია ქრონიკული ტკივილი და ჰიპერალგეზია, რომელიც გავლენას ახდენს კუნთებზე, სახსრებზე, კანქვეშა ქსოვილებზე, ლორწოვან ზედაპირებზე და ნებისმიერ სხვა ლოკაციაზე, რომელიც ინერვირებულია სომატური და სიმპათიკური სენსორული ნეირონებით.[3]
ანთებითი სახსრების ნიშნები, როგორც წესი, არ ვლინდება.
იშვიათი
მტკივნეული ლიმფური კვანძები
შეიძლება იყოს მტკივნეული აქსილარული, საშვილოსნოს ყელის და/ან სუბაურიკულური კვანძები.[6]
გამოხატული, პალპირებადი ლიმფური კვანძები მიუთითებს ალტერნატიულ დიაგნოზზე (მაგ. ინფექცია ან სიმსივნე).
სხვა დიაგნოსტიკური ფაქტორები
ხშირი
დაწყების ასაკი (მოზარდობა და 30-50 წელი)
გრიპის მაგვარი სიმპტომები (შეუძლოდ ყოფნა, მიალგია, სიმხურვალე)
გრიპის მაგვარი ხშირი, ცვალებადი სიმპტომები, მათ შორის შეუძლოდ ყოფნა, მიალგია და სიცხე.[10]
შფოთვა, ემოციური აშლილობა
ME/CFS პაციენტების დაახლოებით 40%-ს აღენიშნება კლინიკური დეპრესია და/ან შფოთვა, რაც მსგავსია მრავალი სხვა ქრონიკული დაავადებისა.[160] შფოთვა, დეპრესიული აფექტი და რაიმეს დაძლევის მალადაპტაციური უნარები შეიძლება წინ უსწრებდეს ME/CFS-ს.
დეპრესიის სხვა სტიგმატები, როგორიცაა ანჰედონია, ფსიქომოტორული აგიტაცია ან ჩამორჩენა, უღირსობის განცდა, გადაჭარბებული ან შეუსაბამო დანაშაულის გრძნობა და სიკვდილისა და თვითმკვლელობის განმეორებითი აზრები, არ არის ტიპიური ME/CFS-ისთვის, თუმცა სამაგიეროდ მიუთითებს კომორბიდულ დეპრესიულ აშლილობაზე.
ტემპერატურის ან სიცხის ცვლილების შეგრძნება
რიგ შემთხვევებში ვლინდება სიმპტომები, როგორიცაა სიცხის ან სიცივის აუტანლობა, სიცხე, ოფლიანობა, შეციება ან დამატებითი ტანსაცმლის ჩაცმის საჭიროება.[10]
იშვიათი
მგრძნობელობა გამღიზიანებლის მიმართ
ზოგიერთი პაციენტი ME/CFS-ით უფრო მგრძნობიარე ხდება შემკვრელი ქიმიკატების და სუნის მიმართ, როგორიცაა სახლის საწმენდი სითხეები, მათეთრებლები, სიგარეტის კვამლი და ბენზინი.[10] სასუნთქი გზების სიმპტომები შეიძლება იყოს ქიმიური მგრძნობელობის მრავალჯერადი აშლილობის მსგავსი. ცხვირის გაჭედვა და რინორეა შესაძლოა გამოწვეული იყოს ჰიპერაქტიური ქოლინერგული რეფლექსების შედეგად განვითარებული არაალერგიული რინოპათიით, რაც შესაძლოა განპირობებული იყოს ცხვირის ანტიქოლინერგულ აეროზოლებზე (როგორიცაა იპრატროპიუმი ან თიოტროპიუმის ბრომიდი) პასუხით. კანის ალერგიის დადებითი ტესტების მაჩვენებლები და IgE დონის დიაპაზონი, როგორც ჩანს, მსგავსია ME/CFS-ის მქონე პაციენტებისთვის და ME/CFS-ის გარეშე.[161]
რისკფაქტორები
ძლიერი
მდედრობითი სქესი.
დაახლოებით 2-3-ჯერ უფრო ხშირია ქალებატონებში, ვიდრე მამაკაცებში.[18][25] მცირე კვლევით გამოკვლეულია სქესობრივი განსხვავებები ME/CFS-ში. ME/CFS-ს განსხვავებული გავრცელება მამაკაცებში ქალებთან შედარებით მიუთითებს ენდოკრინული დარღვევების პოტენციურ როლზე; თუმცა, მიმდინარე კვლევა შემოიფარგლება მცირე ზომის შერჩევით და ნაკლებად სპეციფიკური ჩართვის კრიტერიუმების გამოყენებით.[129]
ეპშტეინ-ბარის ინფექციის არსებობა მოზარდებში
ეპშტეინ-ბარის ვირუსული ინფექცია (ინფექციური მონონუკლეოზი) ვითარდება ME/CFS-ში 6 თვის შემდეგ მოზარდების 13%-ში.[36] 24 თვის თავზე მაჩვენებელი იკლებს 4%-მდე, რაც მიუთითებს მოზარდებში რემისიის მაღალ ხარისხზე.
2019 წლის კორონავირუსით გამოწვეული დაავადება (COVID-19)
პოსტ-COVID-19 სინდრომის მქონე ადამიანებს (ანუ ხანგრძლივი COVID) აქვთ ქრონიკული მაინვალიდებელი დაღლილობა და სხვა სიმპტომები, რომლებიც ემთხვევა ME/CFS-ს.[49] გრძივი კვლევები განსაზღვრავს პოსტ-COVID-19 სინდრომის (ანუ ხანგრძლივი-COVID) გაუმჯობესების მაჩვენებელს, ქრონიკული ME/CFS-ის გავრცელებას პოსტ-COVID-19 პაციენტებში და განსხვავებებს მათ პათოგენეზში.[51]
სუსტი
ME/CFS-ის დადებითი ოჯახური ისტორია
გენეტიკური ფაქტორები
არსებობს გარკვეული მტკიცებულება ME/CFS-ის გენეტიკური კომპონენტის შესახებ, თუმცა მრავალი გენომის მასშტაბური ასოციაციური კვლევებით დღემდე არ ვლინდება მუდმივი მნიშვნელოვანი ასოციაციები.[130]
სპეციფიკური ინფექციური დაავადებები მოზრდილებში
დღეისათვის, არ არსებობს თანმიმდევრული მტკიცებულება, რომელიც მხარს დაუჭერდა რომელიმე ინდივიდუალურ ვირუსულ ან სხვა ინფექციურ აგენტს ME/CFS შემთხვევების უმრავლესობაში და ანტივირუსული მედიკამენტები არ ყოფილა წარმატებული ME/CFS-ის ფართო სპექტრის მკურნალობაში.[31][52][53][54] ხანგრძლივი COVID სავარაუდოდ გამონაკლისი იქნება ამ დასკვნისგან.
თუმცა, მოზრდილებში ინფექციური დაავადებები მოხსენებულია ME/CFS-ის დაწყებამდე, მათ შორის Q ცხელება, პარვოვირუსი, დასავლეთ ნილოსის ვირუსი, SARS, გრიპი და სხვა ინფექციები.[32][39][40][41]
აუტოიმუნურობა
ნაწლავის მიკრობიომის დისფუნქცია
დიდი დეპრესიული აშლილობა
მიუხედავად იმისა, რომ არსებობს კავშირი დაღლილობასა და დეპრესიას შორის, როდესაც იზომება ეპიდემიოლოგიური კვლევების ცენტრის დეპრესიის შკალით (CES-D), დაღლილობა არ არის არც მგრძნობიარე და არც სპეციფიკური დეპრესიის დიაგნოსტირებისათვის.[132]
36 წლამდე დეპრესია დაკავშირებული იყო ME/CFS-ის შემდგომ განვითარებასთან (შანსების კოეფიციენტი 2.65).[133] თუმცა, დეპრესიის კავშირი ME/CFS-თან უნდა შემცირდეს ME/CFS-ის დიაგნოსტირებისთვის გამოყენებული კრიტერიუმებით (მაგალითად, ძირითადი დეპრესიული აშლილობა ბოლო 5 წლის განმავლობაში არის გამორიცხული პირობა კანადის ME/CFS კრიტერიუმებისთვის) და მაღალი ფსიქიკური ჯანმრთელობის მდგომარეობის მაჩვენებელი ზოგად პოპულაციაში.[4] დაღლილობა არის ძირითადი დეპრესიული აშლილობის საერთო გამოვლინება ფართო პოპულაციაში და ეს კომბინაცია არ არის ME/CFS-ის სინონიმი.[132]
წარმომავლობა
საზოგადოების გამოკითხვით გამოვლინდა, რომ ინგლისურენოვან თეთრკანიან ამერიკელებს ჰქონდათ ME/CFS-ის უფრო დაბალი რისკი, ვიდრე ლათინო, აფროამერიკელ ან ინდიელ ამერიკელ ხალხს.[22][26][27] ინგლისში ME/CFS-ის გავრცელება პაკისტანის წარმოშობის ადამიანებში აღმოჩნდა 3,5%, ხოლო მისი გავრცელება 0,8% თეთრკანიანებში.[28]
სახსრების ჰიპერმობილობა/მოშვებულობა
სახსრების ჰიპერმობილურობა დაკავშირებულია ბავშვებში დაღლილობასთან, ME/CFS (21%), შფოთვასთან, პოსტურულ ორთოსტატული ტაქიკარდიის სინდრომთან, გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომთან, სხვა ფუნქციურ სომატურ სინდრომებთან და ტვინის ღეროს ცვლილებასთან მაგნიტურ-რეზონანსულ ტომოგრაფიაზე.[134][135][136] ME/CFS-ის მქონე მოზარდებში აღინიშნა ხერხემლისა და კიდურების მოძრაობის დიაპაზონის დაქვეითება.[137]
გულის დასკვნები
ამ მასალის გამოყენება ექვემდებარება ჩვენს განცხადებას