დიფერენციული დიაგნოზები
კორონავირუსის დაავადების შემდგომი მწვავე შედეგები (COVID-19)
ნიშნები / სიმპტომები
კორონავირუსი 2 (SARS-CoV-2) ინფექციით გამოწვეული მძიმე მწვავე რესპირატორული სინდრომის შემთხვევაში ან COVID-19 „გრძელვადიან მგზავრებში“ პოსტ-მწვავე შედეგებია დაღლილობის, შემეცნებითი სიმპტომების გაუარესება ფიზიკური ან გონებრივი აქტივობის შემდეგ, გულმკერდის ტკივილი, თავბრუსხვევის ორთოსტატული სიმპტომები. გულისფრიალი, კუჭ-ნაწლავის სიმპტომები, არანორმალური მოძრაობები, ქრონიკული ხველა, სუნის ან გემოს ცვლილებები და თმის ცვენა, ზოგიერთი ჩამოთვლილთაგანი საერთოა ME/CFS-სთვისაც.[165]
ანოსმია, გემოვნების დაკარგვა და ქრონიკული ხველა არის SARS-CoV-2 სიმპტომები, რომლებიც განასხვავებენ ხანგრძლივ კოვიდს ME/CFS-ისგან. თუმცა, არსებობს მინიშნებები, რომ სასუნთქი გზების სიმპტომები შეიძლება დროთა განმავლობაში ალაგდეს და დარჩეს ME/CFS-ის ნარჩენი ძირითადი ნიშნები.
საჭიროა მიმდინარე ეპიდემიოლოგიური და კლინიკური კვლევები ხანგრძლივი COVID-ისა და ME/CFS-ის შემდგომი დიფერენცირებისთვის.
კვლევები
COVID-19-ის დიაგნოზი შეიძლება დადასტურდეს როგორც სავარაუდო ან საეჭვო პოლიმერაზული ჯაჭვური რეაქციისა და ანტისხეულების ტესტირების, COVID-19 სიმპტომების პრეზენტაციისა და საზოგადოების გადაცემის გზით.
შაკიკი
ნიშნები / სიმპტომები
განმეორებითი თავის ტკივილი, რაც გრძელდება 4-72 საათის განმავლობაში.
თავის ტკივილს ახასიათებს ჩამოთვლილთაგან სულ მცირე 2 თვისება: ცალმხრივი მდებარეობა, პულსირება; საშუალო ან მძიმე ინტენსივობის ტკივილი; მწვავდება (და იწვევს პაციენტის მხრიდან თავის არიდებას) რუტინული ფიზიკური აქტივობების დროს (მაგ. სიარული ან კიბეზე ასვლა).
თავის ტკივილის ეპიზოდის დროს აგრეთვე უნდა აღინიშნებოდეს გულისრევა და ღებინება და/ან ფოტოფობია და ფონოფობია.
აურა გვხვდება ME/CFS პაციენტების დაახლოებით 33%-ში, რომელთაც აქვთ შაკიკიც.[166]
შაკიკით დაავადებულთა დაახლოებით 40%-დან 70%-მდე აკმაყოფილებს ფიბრომიალგიის და/ან ME/CFS კრიტერიუმებს.
კვლევები
კლინიკური დიაგნოზი
შფოთი
ნიშნები / სიმპტომები
გენერალიზებული შფოთვითი აშლილობა და შფოთვის სხვა ფორმები შესაძლოა გამოვლინდეს შემდეგი სიმპტომებით: თავბრუსხვევა, პირის სიმშრალე, დისპნოე, დახრჩობის შეგრძნება, გულის ფრიალი, ტაქიკარდია, გულისრევა, კუჭის ძლიერი შეკუმშვები, ჭარბი ოფლიანობა, ჰიპერემია წამოხურებით, შეციება, თრთოლვა ან პარესთეზიები.
შეიძლება მოხდეს ME/CFS-თან ერთად; ME/CFS-ის მქონე ადამიანების დაახლოებით 40%-ს აქვს კლინიკური დეპრესია და/ან შფოთვა, რაც მსგავსია მრავალი სხვა ქრონიკული დაავადებისა.[160]
კვლევები
აკმაყოფილებს ფსიქიკური აშლილობის დიაგნოსტიკური და სტატისტიკური სახელმძღვანელოს (DSM-5-TR) ან დაავადებათა საერთაშორისო კლასიფიკაციის (ICD-11) კრიტერიუმებს შფოთვითი აშლილობისთვის.
შეგრძნება, რომ საგნები არარეალურია (დერეალიზაცია), საკუთარი თავისგან დაშორების შეგრძნება (დეპერსონალიზაცია), კონტროლის დაკარგვის ან სიკვდილის შიში და მოუსვენრობა მიუთითებს შფოთვით აშლილობაზე. ჩაძინების პრობლემა შესაძლოა უკავშირდებოდეს ზედმეტ ნერვიულობას.
დიდი დეპრესიული აშლილობა
ნიშნები / სიმპტომები
მოწყენილობის, უიმედობის, უვარგისობის და/ან დანაშაულის შეგრძნება.
ინტერესის დაკარგვა.
ფსიქომოტორული შენელება ან აგზნებადობა.
ანჰედონია.
სომატიზაცია.
სუიციდალური ფიქრები.
სტანდარტული ME/CFS კრიტერიუმები არ მოიცავს დეპრესიის დიაგნოზს, რაც სავარაუდოს ხდის, რომ ძირითადი დეპრესია არ არის ME/CFS-ის ტიპიური მახასიათებელი. თუმცა, დეპრესია შეიძლება განვითარდეს ME/CFS-თან ერთად; ME/CFS-ის მქონე ადამიანების დაახლოებით 40%-ს აქვს კლინიკური დეპრესია და/ან შფოთვა, რაც მსგავსია მრავალი სხვა ქრონიკული დაავადებისა.[160]
კვლევები
აკმაყოფილებს დეპრესიული აშლილობის DSM-5-TR ან ICD-11 კრიტერიუმებს.
აფექტური დისფუნქცია არ მოჰყვება ინფექციას და, როგორც წესი, არ არის დაკავშირებული ტკივილთან, შაკიკთან, გაღიზიანებულ ნაწლავთან ან ავტონომიურ დისფუნქციასთან. როგორც წესი, უმჯობესდება ვარჯიშით და არ ვლინდება დატვირთვის შემდგომი შეუძლოდ ყოფნა და გადაღლა.
ძილის აპნოე
ნიშნები / სიმპტომები
შესაძლოა შეინიშნებოდეს პერიოდული სუნთქვა, გარდამავალი დისპნოე ან თავის ტკივილი წამოდგომის დროს.
კვლევები
ღამის პოლისომნოგრაფია ნორმაში არ არის.
ძილის აპნოე შესაძლოა იყოს თანმხლები, თუმცა დამოუკიდებელი სიმპტომი. საჭიროა ამ სიმპტომის მკურნალობა, რათა შესამჩნევი გახდეს პაციენტის დაღლილობის მოხსნა და ძილის გაუმჯობესება.
ფიბრომიალგია
ნიშნები / სიმპტომები
ფიბრომიალგია არის სინდრომი, რომელიც ხასიათდება ფართოდ გავრცელებული ტკივილით სხეულში, რაც ვლინდება სულ მცირე 3 თვის განმავლობაში და მიიჩნევა, რომ დაკავშირებულია ტკივილის გაძლიერებულ სიგნალებთან ზურგის ტვინსა და ტვინში.[153]
ფიბრომიალგიასა და ME/CFS-ს შორის მნიშვნელოვანი გადაფარვაა და ამ ორის დიფერენცირება ხშირად რთულია. პრაქტიკაში ხშირად ისმება ორივე თანმხლები მდგომარეობის დიაგნოზი.[10] ფიბრომიალგიით დაავადებული პაციენტების დიდი ნაწილი აკმაყოფილებს ME/CFS-ის კრიტერიუმებს, მათ შორის ვარჯიშის შემდგომი სისუსტეს. პრაქტიკაში, დიაგნოზისა და მკურნალობისას უპირატესად გასათვალისწინებელია ფენოტიპი: ანუ, თუ ტკივილი გაბატონებულია და დაღლილობა მეორად სიმპტომად ვლინდება, შეიძლება უფრო მიზანშეწონილი იყოს წინასწარი დიაგნოზის გათვალისწინება და ფიბრომიალგიის საწყისი მკურნალობის შეთავაზება. თუ პაციენტები გამოიყურებიან ავადმყოფურად, სუსტად, მაგრამ აქვთ მნიშვნელოვანი დაღლილობა, შეიძლება უფრო მიზანშეწონილი იყოს წინასწარი დიაგნოზის გათვალისწინება და ME/CFS-ის საწყისი მკურნალობის შეთავაზება.
დიაგნოსტიკისთვის შესაძლოა საჭირო გახდეს მულტიდისციპლინური ჯგუფი, შესაბამისი სპეციალისტებთან რეფერალით, როგორც დიაგნოსტიკური გამორიცხვის პროცესის ნაწილი.
კვლევები
კლინიკური დიაგნოზი
ელერს-დანლოსის სინდრომი
ნიშნები / სიმპტომები
ელერს-დანლოსის სინდრომი (EDS) არის შემაერთებელი ქსოვილის მემკვიდრეობითი დარღვევების ჯგუფი, რომელსაც ახასიათებს სახსრების ჰიპერმობილურობა, კანის ჭარბად დაჭიმულობა და ქსოვილის სიმყიფე, რაც დაკავშირებულია ორთოსტატულ აუტანლობასთან.[167][168]
კლასიკური EDS განისაზღვრება სახსროვანი სისუსტით და კანის უკიდურესი დაჭიმულობითა და სიმყიფით, ადვილად აღმოცენებული სისხლჩაქცევებით და თხელი ატროფიული ნაწიბურებით.
ჰიპერმობილური ედს კლასიფიცირდება დისლოკაციების ისტორიის მიხედვით, გენერალიზებული სახსროვანი სისუსტე და კანის ხავერდოვანი ტექსტურა კანის ექსტრემალური გაფართოების და განსაკუთრებულად ღრმა ნაწიბურების არარსებობით.[168]
სისხლძარღვთა EDS განპირობებულია COL3A1-ის გენეტიკური ვარიანტებით, III ტიპის კოლაგენის კოდირებით.[169]
შეიძლება განვითარდეს ME/CFS-თან ერთად.[10] სახსრების ჰიპერმობილურობა უფრო ხშირია ME/CFS-ის მქონე ადამიანებში, ვიდრე ჯანმრთელ საკონტროლო პირებში (შანსების კოეფიციენტი 3.5).[170]
კვლევები
კლინიკური დიაგნოზი. გვხვდება დაბადებიდან და ხშირად დიაგოსტირებულია ბავშვობაში, თუმცა პაციენტები შეიძლება იყვნენ ასიმპტომური ან მხოლოდ მსუბუქი სიმპტომებით შემოიფარგლონ.
დეჰიდრატაცია ან სითხის მოცულობის დაქვეითება (მაგ. შარდმდენები)
ნიშნები / სიმპტომები
სხეულის მდებარეობით გამოწვეული ჰიპოტენზია, სხეულის მდებარეობით გამოწვეული ტაქიკარდია.
კვლევები
სასიცოცხლო მაჩვენებლები მწოლიარე და მდგომარე პოზიციებში.
ინფექციური მონონუკლეოზი
ნიშნები / სიმპტომები
ცხელება; ელენთის და/ან ღვიძლის გადიდება. ცვალებადი სიმპტომები. სიმპტომთა რემისიის პერიოდები მიუთითებს ფარულ ეპშტეინ-ბარის ვირუსზე.
უფრო ხშირია მოზარდებში.
კვლევები
დადებითია პოლ-ბუნელის ჰეტეროფილური ანტისხეულების ტესტირებაზე.
ეპშტეინ-ბარის ვირუსის სპეციფიკური ანტისხეული დადებითია. Igm მიუთითებს მწვავე ინფექციაზე. IgG მიუთითბს გახანგრძლივებულ ჰუმორულ იმუნურ პასუხზე.
ატიპური ლიმფოციტები; სისხლის თეთრი უჯრედების (ლეიკოციტების) რაოდენობის მომატება.
დადებითი რეაქცია ჰეტეროფილური ანტისხეულების გამოვლინების ტესტზე.
გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომი
ნიშნები / სიმპტომები
გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომის კრიტერიუმები: მუცლის ტკივილი ან დისკომფორტი, რომელიც მსუბუქდება დეფეკაციის შემდგომ; მსუბუქი მტკივნეულობა ქვედა კვადრანტებში (წარმონაქმნის გარეშე); დეფეკაციის ჩვევის შეცვლა; მუცლის შებერილობა; ლორწოს გამოყოფა განავალთან ერთად.
III რომის კრიტერიუმები გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომისთვის: განმეორებითი მუცლის ტკივილი ან დისკომფორტი, რომელიც მსუბუქდება დეფეკაციის შემდეგ; გამოვლინება დაკავშირებულია განავლის რაოდენობის ცვლილებასთან; გამოვლინება დაკავშირებულია განავლის ფორმის ცვლილებასთან.[171]
კვლევები
კლინიკური დიაგნოზი
ბრისტოლის განავლის შკალა წარმოადგენს ვიზუალურ შკალას განავლის გარეგნობის (ფორმის) შესაფასებლად გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომის ქვეტიპირებისთვის.[172]
მენჯის ქრონიკული ტკივილი, ვულვოდინია
ნიშნები / სიმპტომები
კომპლექსური ტკივილის სინდრომი, რომელსაც ახასიათებს მუდმივი ან წყვეტილი გენერალიზებული ტკივილი ვულვაზე (გენერალიზებული ვულვოდინია) ან ადგილობრივი წვის შეგრძნებები კარიბჭის არეში ზეწოლის შედეგად (ვესტიბულოდინია ან ვულვას კარიბჭის სინდრომი) მაშინ, როდესაც არ აღინიშნება ინეფქციური, ანთებითი, ნეოპლაზიური ნიშნები ან ნებისმიერი ტიპის კლინიკურად შესამჩნები დაავადება (იდიოპათიური).
ვულვარული ტკივილი მინიმუმ 3 თვის ხანგრძლივობით, იდენტიფიცირებული მიზეზის გარეშე.[173]
კვლევები
ინტროიტუსის ფიზიკალური გასინჯვა.
როგორც წესი, ვულვას ქსოვილი ვულვოდინიის დროს ნორმალურად გამოიყურება ინფექციის ან კანის დაავადების გარეშე.
ორთოსტატიული აუტანლობა.
ნიშნები / სიმპტომები
ორთოსტაზული აუტანლობა განისაზღვრება, როგორც თავბრუსხვევა, გულისრევა, სივრცითი დეზორიენტაცია, მხედველობითი ცვლილებები ან შეუძლოდ ყოფნა, რომელიც სპეციფიკურად ვლინდება წამოდგომისას. სიმპტომები იხსნება მწოლიარე მდგომარეობაში.[6][107][121]
ანამნეზი შეიძლება მოიცავდეს აუტონომიურ ნეიროპათიას (მაგ. დიაბეტი), ნევროლოგიურ დაავადებას (მაგ. პარკინსონი), სითხის მოცულობის დაქვეითებას (მაგ. შარდმდენების ან სისხლის დაკარგვის გამო), მედიკამენტის მიღებას ან სხვა გამოხატულ ეტიოლოგიას.
კვლევები
ფოკუსირებულმა ტესტირებამ, როდესაც ეს ნაჩვენებია, შეიძლება დაადგინოს ეტიოლოგია.
პოზიციური ორთოსტაზული ტაქიკარდიის სინდრომი
ნიშნები / სიმპტომები
გულისცემის სიხშირის ნამატი: >30 დარტყმა წუთში (>40 მოზარდებში) მდგომარე პოზიციაში 10 წუთის ფარგლებში ყოფნის შემდეგ ორთოსტაზული ჰიპოტენზიის არარსებობის პირობებში; გულისცემის სიხშირე მდგომარე პოზიციაში >120 დარტყმა წუთში. სხვა სადიფერენციაციო სიმპტომებია: მხედველობის ველის გაბუნდოვანება/გვირაბისებრი ხედვა, გულის ფრიალი, თრთლოლვა, სისუსტე (განსაკუთრებით ქვედა კიდურებში), ჰიპერვენტილაცია, სუნთქვის უკმარისობა, გულმკერდის ტკივილი და სიცივის ან ტკივილის შეგრძნება სხეულის კიდურებში.[6][121][174]
შეიძლება განვითარდეს ME/CFS-თან ერთად.
კვლევები
მწვავდება ფიზიკური დატვირთვის შედეგად.
მოძრავი მაგიდის ტესტი შეიძლება საჭირო გახდეს აუტონომიური ნერვული სისტემის შესაფასებლად.
იდიოპათიური სინუსური ტაქიკარდია
ნიშნები / სიმპტომები
გულისცემის სიხშირის მომატება მოსვენებულ მდგომარეობაში და მწოლიარე მდგომარეობაში. სინუსური ტაქიკარდია მდგომარე პოზიციაში. შეუსაბამო სინუსური ტაქიკარდიის სინდრომი განისაზღვრება, როგორც სინუსური გულისცემის სიხშირე >100 დარტყმა/წთ მოსვენებისას (24-საათიანი საშუალო გულისცემის სიხშირე >90 დარტყმა/წთ-ზე, არ არის გამოწვეული პირველადი მიზეზებით) და ასოცირებულია გულის ფრიალის სიმპტომებთან.[121]
კვლევები
მწვავდება ფიზიოლოგიური და ემოციური სტრესის ფონზე. 12-განხრიანი ეკგ დაგეხმარებათ ტაქიკარდიის არსებობის დასაბუთებასა და სინუსური რითმის განსაზღვრაში. შეიძლება საჭირო გახდეს ჰოლტერის 24-საათიანი მონიტორი.
კარდიოვასკულური დისფუნქცია
ნიშნები / სიმპტომები
შესაძლოა აღინიშნებოდეს გულის იშემიის ან უკმარისობის სიმპტომები ან რისკფაქტორები.[175]
კვლევები
ექოკარდიოგრაფია.
კარდიოლოგიური შეფასება.
ლაიმის დაავადება (და სხვა ენდემური ავადმყოფობები განსხვავებულ რეგიონებში)
ნიშნები / სიმპტომები
"ხარის თვალისებრი" გამონაყარის უეცარი გამოვლინება.
კვლევები
გამონაყარზე კლინიური დაკვირვება; ექსპოზიცია ლაიმის დაავადებისთვის ენდემურ რეგიონებში.
დადებითი პასუხი ენზიმშეკავშირებულ იმუნოსორბენტულ ანალიზზე და ვესტერნ ბლოტის ტესტზე.
ჰიპოთირეოზი
ნიშნები / სიმპტომები
სენსიტიურობა სიცივის მიმართ; მსხვრევადი ფრჩხილები/თმა.
ახალგამოვლენილი ურტიკარია.
კვლევები
ფარისებრის მასტიმულირებელი ჰორმონი მომატებულია პირველადი ჰიპოთირეოზის დროს.
ტვინის ტრავმული დაზიანების მსუბუქი ფორმა
ნიშნები / სიმპტომები
ტვინის ტრავმული დაზიანების მრავალი სიმპტომი წააგავს ქრონიკული დაღლილობის სინდრომს.[176]
ტრავმის ანამნეზი.
კვლევები
კლინიკური დიაგნოზი; ტვინის მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია შეიძლება იყოს განხილული, მაგრამ აქვს ასიმპტომური შემთხვევითი აღმოჩენების დაახლოებით 10%-იანი მაჩვენებელი, რამაც შეიძლება არიოს ME/CFS-ის დიაგნოზი.[177]
სპარსეთის ყურის ომის ავადმყოფობა (GWI)
ნიშნები / სიმპტომები
სამხედრო ექსპოზიციები 1990-1991 წლებში სპარსეთის ყურის პირველი ომის კოჰორტაში.[178][179]
სიმპტომები წააგავს ქრონიკული დაღლილობის სინდრომს, თუმცა შეიძლება გამოვლინდეს უფრო მძიმე გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომი დიარეით, გაღიზიანებადობით ან გამოვლინდეს პოსტტრავმული სტრესული აშლილობა.
კვლევები
კლინიკურ პრაქტიკაში არ გვხვდება.
სიმპტომების მსგავსების მიუხედავად, ME/CFS-ს და GWI-ს აქვს განსხვავებული პლაზმური მეტაბოლური პროფილები.[180] ასევე, პერიაკვედუქტურ ნაცრისფერ ნივთიერებაში და შუა ტვინის რეტიკულური გააქტიურების სისტემაში აღინიშნა fMRI-ით გაზომილი ვარჯიშზე სხვადასხვა რეაქცია, რაც მიუთითებს დაავადების პათოფიზიოლოგიურ განსხვავებებზე.[181]
კიბო და ქიმიოთერაპიის შემდგომი დაღლილობა
ნიშნები / სიმპტომები
დაღლილობა ხშირი მოვლენაა კიბოს დროს და მის შემდეგ და ქიმიოთერაპიული საშუალებებით მკურნალობის შემდეგ.[182]
კვლევები
ანამნეზში მიმდინარე/გადატანილი ავთვისებიანი მდგომარეობა.
გაფანტული სკლეროზი
ნიშნები / სიმპტომები
დიაგნოზი დადგინდა ნევროლოგიური დისფუნქციის მინიმუმ 2 ეპიზოდის შემდეგ (ტვინი, ზურგის ტვინი ან მხედველობის ნერვები). ეპიზოდები არ იყო ერთდროული.
კლინიკურად ვლინდება სენსორული აღქმისა და მხედველობის დროებითი დაკარგვით, თუმცა პაციენტებს შეიძლება მცირედ შეეცვალოთ მხედველობა, მოძრაობა ან რეფლექსები. დაღლილობა ხშირია.
კვლევები
გაფანტულ სკლეროზზე ეჭვის შემთხვევაში, თავის ტვინის MRI არის სენსიტიური სადიაგნოსტიკო ტესტი. MRI სკანირების შეკვეთისას სიფრთხილე არის საჭირო იმის გათვალისწინებით, რომ უსიმპტომო ინფარქტების (7.2%), ცერებრული ანევრიზმის (1.8%) და კეთილთვისებიანი პირველადი სიმსივნეების (1.6%, ძირითადად მენინგიომა) შემთხვევითმა აღმოჩენებმა შეიძლება გამოიწვიოს არასაჭირო ჩარევები.[177]
ქრონიკული იდიოპათური დაღლილობა
ნიშნები / სიმპტომები
ME/CFS ან სხვა დაავადებების განსასაზღვრად გამომრიცხავი დიაგნოზია, როდესაც სახეზეა დაღლილობა სხვა საფუძვლიანი ნიშნების გარეშე.
ქრონიკული იდიოპათიური დაღლილობით დაავადებულ პაციენტებს არ აღენიშნებათ ვარჯიშის შემდგომი სისუსტე და ფიზიკური და კოგნიტური გამოფიტვა შეიძლება დაიძლიოს ფიზიკური, კოგნიტური, ემოციური ან სხვა აქტივობების შეწყვეტით მშვიდ ძილთან ერთად, რაც არ ხდება ME/CFS-ს დროს, როდესაც ძილი არის არაპროდუქტიული, ენერგიის აღდგენა ძილის განმავლობაში ვერ ხერხდება.
კვლევები
დიაგნოზი კლინიკურია
ამ მასალის გამოყენება ექვემდებარება ჩვენს განცხადებას