შაკიკი მოზრდილებში

მიმოხილვა 
თეორია 
დიაგნოზი 
მართვა 
მეთვალყურეობა 
წყაროები 

მკურნალობის მიზანია სანდო, სწრაფად ეფექტური სამკურნალო საშუალების მოძებნა, რომელიც მწვავე შეტევის დროს აღადგენს ნორმალურ მდგომარეობას. მკურნალობა უნდა შეესაბამებოდეს პაციენტის თავის ტკივილისა და ქმედუნარიანობის შეზღუდვის სიმძიმეს.

პრევენციული მკურნალობა აუცილებელია იმ პაციენტებისთვის, რომლებსაც აქვთ ხშირი შეტევები, ან ვისთვისაც მწვავე მკურნალობა არაეფექტურია ან მათი გადატანა შეუძლებელია.

მკურნალობის გეგმები უნდა იყოს ინდივიდუალური, რათა გაითვალისწინოს ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა პაციენტის სამედიცინო საჭიროებები და მკურნალობის ისტორია, ეფექტურობის მტკიცებულება, ტოლერანტობა, პოტენციური გვერდითი ეფექტები, უკუჩვენებები, წამლის ურთიერთქმედება და მკურნალობის ზემოქმედება ინდივიდუალური პაციენტის ფუნქციონალურ შესაძლებლობებზე. ინვალიდობა და ცხოვრების ხარისხი.[88] შაკიკის მკურნალობა ორსულებში განსაკუთრებულ მიდგომას საჭიროებს,[89][90]

სიმპტომური გაუმჯობესება

მკურნალობა უნდა დაიწყოს შეტევის დასაწყისშივე, როცა პაციენტი ამოიცნობს ტიპურ სიმპტომებს. მკურნალობა შეიძლება განმეორდეს შეტევის მიმდინარეობისას. შეიძლება დაგჭირდეთ მოგვიანებით განმეორება შეტევის დროს.[88][91][92]

თუ გამოხატულია გულისრევა და ღებინება სასარგებლო იქნება ღებინების საწინააღმდეგო მედიკამენტებით მკურნალობა. დეჰიდრატაცია შაკიკის შეტევის მაპროვოცირებელი ფაქტორია; ასევე, შაკიკთან დაკავშირებული გულისრევისა და ღებინების გამო შესაძლებელია განვითარდეს დეჰიდრატაცია. ჰიდრატაცია უნდა გავითვალისწინოთ ნებისმიერ პაციენტში, რომელსაც აქვს გახანგრძლივებული თავის ტკივილი და გულისრევა/ღებინება.[93] დატენიანება აუმჯობესებს კომფორტს და შეიძლება დააჩქაროს შაკიკის მოგვარება და აქვს კეთილთვისებიანი რისკისა და სარგებელის პროფილი.

მსუბუქი და ზომიერი სიმპტომები:თვითგანკურნება

შაკიკისა და თავის ტკივილის მკურნალობა ხშირად თავად პაციენტების მიერ იწყება, ექიმთან კონსულტაციის გარეშე. ექიმები უნდა იცნობდნენ ფარმაკოლოგიას, კლინიკურ სარგებელს და პოტენციურ უსაფრთხოების საკითხებს ურეცეპტოდ გასაცემი თერაპიული საშუალებების, რომლებიც გამოიყენება შაკიკის თვითმართვაში.

შაკიკის შეტევის დროს თვითმკურნალობის გაიდლაინის მიხედვით პირველი რიგის თერაპიად რეკომენდებულია პარაცეტამოლის, ასპირინისა და კოფეინის ფიქსირებული დოზით კომბინირება ან მონოთერაპია იბუპროფენით, ნარატრიპტანით ან პარაცეტამოლით.[94]

ასპირინის/პარაცეტამოლის/კოფეინის საკუთრების კომბინაცია უფრო ეფექტურია ვიდრე პლაცებო მსუბუქი და ზომიერი სიმპტომების დროს.[95] მარტო ურეცეპტო ტკივილგამაყუჩებელთან შედარებით, კოფეინის OTC კომბინაციები ანალგეტიკებთან, მათ შორის პარაცეტამოლი, ასპირინი და იბუპროფენი, აჩვენებს მნიშვნელოვნად გაუმჯობესებულ ეფექტურობას შაკიკის სამკურნალოდ, კარგი ტოლერანტობით უმეტეს პაციენტებში.[96]

ზომიერი და მსუბუქი სიმპტომები:პირველადი დახმარება

პირველადი ჯანდაცვის პირობებში, არასტეროიდული ანთების საწინააღმდეგო პრეპარატები (არასტეროიდული ანთების საწინააღმდეგო საშუალებები), როგორიცაა ასპირინი, დიკლოფენაკი, იბუპროფენი და ნაპროქსენი, ნაჩვენებია, როგორც ეფექტური საწყისი მკურნალობა.[91][97][98][99][100][101][102] [ ] [ ] НПВП რეკომენდირებულია პოტენციური საძილე ან მიჩვევასთან დაკავშირებული მედიკამენტები,, ისეთი,როგორიცაა ოპოიდური ან ბუთალბილატის შემცველი მედიკამენტები.[103][104]

თუ უკუნაჩვენებია NSAID-ები,ან პაციენტი არის ორსული,მაშინ უნდა დაინიშნოს პარაცეტამოლი.[101] შაკიკის მკურნალობისას პარაცეტამოლი უფრო ეფექტურია, ვიდრე პლაცებო, თუმცა შეიძლება სხვა ტკივილგამაყუჩებლებთან შედარებით ნაკლებად ეფექტური იყოს პარაცეტამოლისა და მეტოკლოპრამიდის კომბინაციის ეფექტურობა ექვივალენტურია პერორალური სუმატრიპტანის ეფექტურობის, თუმცა მას ნაკლები გვერდითი ეფექტი ახასიათებს.[105] [ ]

მედიკამენტები სიმპტომების საკონტროლოდ.

სპეციალიზებული მიდგომის ან თავის ტკივილის კლინიკის შემთხვევაში მკურნალობა ხშირად იწყება შაკიკის სპეციფიკური მედიკამენტებით.

ტრიფტანტები

ტრიპტანები (5HT1 აგონისტები) ზოგადად კარგად გადაიტანება, თუმცა ისინი დაკავშირებულია ნებისმიერი გვერდითი მოვლენის ან მკურნალობასთან დაკავშირებული გვერდითი მოვლენის უფრო დიდ რისკთან პლაცებოსთან და არატრიპტანებთან შედარებით.[106]

ტრიპტანებით ადრეული მკურნალობა, სანამ თავის ტკივილი ჯერ კიდევ რბილია, აუმჯობესებს ტკივილის სრული შემსუბუქების ალბათობას, ამცირებს განმეორებითი თავის ტკივილის შანსს და ამცირებს მთელი შეტევის სამკურნალოდ საჭირო მედიკამენტების რაოდენობას.[102][107][108][109][110]

მიუხედავად იმისა, რომ ყველა ტრიპტანი ეფექტურია შაკიკის მწვავე სამკურნალოდ, რამდენიმე რანდომიზებულ პლაცებოზე კონტროლირებად კვლევამ აჩვენა განსხვავებები ეფექტურობაში. რიზატრიპტანი უფრო ეფექტურია ვიდრე სუმატრიპტანი, ერგოტამინი/კოფეინი და ნარატრიპტანი და უკეთესია, ვიდრე ზოლმიტრიპტანი თავის ტკივილის პასუხის ზოგიერთ ზომაში.[111][112][113][114] ელეტრიპტანი აღემატება სუმატრიპტანს და ერგოტამინს.[115][116] ზოლმიტრიპტანი ოდნავ უკეთესი იყო ვიდრე სუმატრიპტანი.[117] თუმცა, ცალკეული პაციენტის პასუხი რომელიმე კონკრეტულ ტრიპანზე არ არის პროგნოზირებული, ამიტომ ერთზე მეტი ტრიპტანის ტესტირება უნდა მოხდეს.

შაკიკის ოპტიმალურ მკურნალობად ზოგიერთი ექიმი კანქვეშა სუმატრიპტანს მიიჩნევს.[118] სუმატრიპტანის ინტრანაზალური და რექტული მიწოდება ეფექტურია შაკიკის მწვავე შეტევების დროს.[119][120][121]

თუ მარტო ტრიპტანით მკურნალობა არასაკმარისად ეფექტურია, არასტეროიდული ანთების საწინააღმდეგო საშუალებები, პარაცეტამოლი ან პარაცეტამოლი/ასპირინი/კოფეინი შეიძლება გამოყენებულ იქნას როგორც დამხმარე თერაპია ეს აუმჯობესებს მწვავე მკურნალობის ეფექტურობას, გვერდითი ეფექტების მინიმალური ზრდით.[27][122]

ერგოტის წარმოებულები

ერგოტამინი და რამდენიმე სხვა ერგოტ ალკალოიდი დამტკიცებულია შაკიკის მწვავე მკურნალობის სახით. ექსპერტთა კონსენსუს-პანელმა დაასკვნა, რომ ტრიპტანები უპირატესია (ერგოტამინთან შედარებით) პაციენტთა უმრავლესობისათვის, რომელთაც შაკიკის სპეციფიკური მკურნალობა სჭირდებათ. ტრიპტანების მიზნობრივი ეფექტურობა და გვერდითი მოვლენების პროფილი უპირატესია.[123][124]

აღნიშნული კლასიდან დიჰიდროერგოტამინი ერთადერთი მედიკამენტია, რომელიც ჩვეულებრივ გამოიყენება აშშ-ში შაკიკის სამკურნალოდ. ერგოტამინი არ უნდა დაინიშნოს სუმატრიპტანთან ერთად.

თუ მარტო ტრიპტანით მკურნალობა არასაკმარისად ეფექტურია,NSAD, პარაცეტამოლი ან პარაცეტამოლი/ასპირინი/კოფეინი შეიძლება გამოყენებულ იქნას როგორც დამხმარე თერაპია.

კორტიკოსტეროიდები

კორტიკოსტეროიდები შეიძლება იმ შემთხვევაში გავითვალისწინოთ, თუ შაკიკის სხვა მკურნალობა წარსულში წარუმატებელი აღმოჩნდა. კორტიკოსტეროიდები შეიძლება ასევე ეფექტური იყოს აბსტინენციის სიმპტომების სამკურნალოდ, რომლებიც ასოცირდება მედიკამენტის ჭარბ გამოყენებასთან.[39] თუმცა ხშირი გამოყენება ანხანგრძლივი მიღება(>5 days)არ არის რეკომენდებული,რადგან ამან შეიძლება გამოიწვიოს თირკმელზედა ჯირკვლის დათრგუნვა,ოსტეოპოროზი,ოსტეონეკროზი, ან შრატშიგლუკოზის დონის მომატება..

ბუტალბიტალის შემცველი ნაერთები

ზოგჯერ გამოიყენება კომბინაცია, რომელიც შეიცავს ბუტალბიტალს, მაგრამ არცერთმა პლაცებოკონტროლირებადი კვლევამ არ დაადასტურა შაკიკის დროს მისი ეფექტურობა. ერთი რანდომიზებული კონტროლირებადი კვლევის მონაცემებით, რომელშიც მონაწილეობდნენ ბუტალბიტალის შემცველი მედიკამენტებით წარმატებით ნამკურნალები პაციენტები, შაკიკური ტკივილის და ასოცირებული სიმპტომების თვალსაზრისით, მკურნალობის შედეგები უკეთესი იყო სუმატრიპტანის და ნაპროქსენის კომბინაციით.[125]

ტკივილის მოხსნა მეტწილად დაკავშირებულია ტკივილგამაყუჩებელ და კოფეინის კომპონენტებთან, ხოლო ბუტალბიტალი სავარაუდოდ იწვევს დროებით სედაციას და შფოთვის მოხსნას, რომელიც თავის ტკივილის ატანას აიოლებს. ბუტალბიტალის სედაციური ეფექტების გამო შესაძლებელია ჭარბი მოხმარებისა და დამოკიდებულების სინდრომების განვითარება, ასევე იწვევს თავის ტკივილს. ბუტალბიტალის შემცველი საშუალებები უნდა გამოვიყენოთ იშვიათი თავის ტკივილების დროს,ან თუ პაციენტს აქვს უკუჩვენება მკურნალობის სხვა საშუალებების მიმართ. ხანგამოშვებითი თერაპია მეთვალყურეობის ქვეშ უნდა მიმდინარეობდეს.

თუ მხოლოდ ბუტალბიტალის შემცველი ნაერთებით მკურნალობა არასაკმარისად ეფექტურია, არასტეროიდული ანთების საწინააღმდეგო საშუალებები შეიძლება გამოყენებულ იქნას როგორც დამხმარე თერაპია, მაგრამ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ბუტალბიტალის შემცველ ნაერთში არ არის არასტეროიდული ანთების საწინააღმდეგო კომპონენტი

სამკურნალო წამალი მძიმე შაკიკის დროს.

მწვავე შაკიკის მქონე მოზრდილების პირველი რიგის მკურნალობა გადაუდებელი დახმარების განყოფილებაში უნდა შეიცავდეს ინტრავენურად ანტიემეტიკებს (მაგ., მეტოკლოპრამიდი ან პროქლორპერაზინი)[126][127][128][129] პრომეთაზინის გამოყენება ასევე შეიძლება გულისრევის სიმპტომური შემსუბუქებისთვის. შეზღუდული მტკიცებულებები მიუთითებს, რომ ამან შეიძლება შეამსუბუქოს შაკიკის სხვა სიმპტომები. როგორც ჩანს, პროქლორპერაზინი უფრო სწრაფად მუშაობს, ვიდრე პრომეთაზინი, მაგრამ აქვს მსგავსი შედეგები 60 წუთში.[130]

ამერიკის თავის ტკივილის საზოგადოების (AHS) გაიდლაინების რეკომენდაციით, კანქვეშა სუმატრიპტანი უნდა იქნას გამოყენებული. ისინი ასევე მხარს უჭერს კეტოროლაკის, ვალპროის მჟავას, ჰალოპერიდოლის ან პარაცეტამოლის ინტრავენურად გამოყენებას.[126]

თავიდან უნდა იქნას აცილებული ოპიოიდების გამოყენება, რადგან არსებობს დამოკიდებულების რისკი და სხვა მკურნალობა უფრო ეფექტურია.[126]

ინტრავენური კორტიკოსტეროიდი

შაკიკის რეციდივის თავიდან ასაცილებლად უნდა შესთავაზოს ინტრავენური კორტიკოსტეროიდი, როგორიცაა დექსამეტაზონი.[126] მაგრამ ხშირი გამოყენება არ არის რეკომენდებული, ვინაიდან ამან შეიძლება გამოიწვიოს თირკმელზედა ჯირკვლის დათრგუნვა, ოსტეოპოროზი, ოსტეონეკროზი ან შრატში გლუკოზის დონის მომატება. თუმცა, შეუქცევადი გვერდითი მოვლენები, როგორიცაა ოსტეონეკროზი, იშვიათად აღინიშნება დექსამეტაზონის გამოყენების დროს.[126]

მაგნიუმის ინტრავენური შეყვანა შესაძლებელია ცალკეულ პაციენტებში

შაკიკით დაავადებულ ზოგიერთ პაციენტში გამოვლინდა ტვინში და შრატში იონიზებული მაგნიუმის დაბალი დონე.[131][132] ერთმა მეტა-ანალიზმა არ აღმოაჩინა მტკიცებულება მაგნიუმის, როგორც მწვავე თერაპიის ეფექტურობის შესახებ შაკიკის დროს; თუმცა, მხოლოდ მცირე რაოდენობის კვლევები იყო ხელმისაწვდომი ანალიზისთვის.[133] შემდგომი სისტემური მიმოხილვა ვარაუდობდა პოტენციურ სარგებელს ტკივილის კონტროლში 1 საათის შემდეგ, აურის ხანგრძლივობას და სამაშველო ანალგეზიის საჭიროებას, მაგრამ აღნიშნული მტკიცებულებები ურთიერთსაწინააღმდეგო იყო.[134]

AHS გაიდლაინებში ნათქვამია, რომ არ შეიძლება იყოს რეკომენდაცია ინტრავენური მაგნიუმის გამოყენებასთან დაკავშირებით მოზრდილებში, რომლებიც მიმართავენ სასწრაფო დახმარების განყოფილებას მწვავე შაკიკით, მაგრამ ეს შეიძლება სასარგებლო იყოს აურის შაკიკის მქონე პაციენტებისთვის.[126]

პერიფერიული ვენის კანულაცია - ანიმაციური დემონსტრაცია

როგორ შევიყვანოთ პერიფერიული ვენური კანულა ხელში.

ორსულობის დროს მწვავე შაკიკის მკურნალობა

შაკიკით დაავადებულ ქალებს უნდა შესთავაზონ ჩასახვის წინ კონსულტაცია.[89][90]

თუ ორსულობის დროს შაკიკის ფარმაკოლოგიური მკურნალობაა საჭირო, ყველაზე უსაფრთხო მედიკამენტი უნდა იყოს რეკომენდებული ყველაზე დაბალი დოზით, რაც შეიძლება მოკლე ხანგრძლივობით, სიმპტომების ეფექტური კონტროლის მისაღწევად.[90]

პარაცეტამოლი რეკომენდებულია, როგორც საწყისი თერაპია მწვავე შაკიკის სამკურნალოდ.[89]

მუდმივი შაკიკის დროს მეტოკლოპრამიდი (ინტრავენური ან ენტერალური) ცალკე ან დიფენჰიდრამინთან ერთად (ინტრავენური ან ენტერალური) რეკომენდებულია მეან-გინეკოლოგთა ამერიკული კოლეჯის (ACOG) მიერ.[89]

არასტეროიდული ანთების საწინააღმდეგო საშუალებები შეუქცევადი შაკიკის დროს შეიძლება განიხილებოდეს მხოლოდ მეორე ტრიმესტრში. სუმატრიპტანის გამოყენება შეიძლება სიფრთხილით, მაგრამ არ არის შესაფერისი გულის დაავადების ან ჰიპერტენზიის მქონე პაციენტებისთვის.[89]

მაგნიუმის ინტრავენური შეყვანა შეიძლება ჩაითვალოს შაკიკით დაავადებული პაციენტებისთვის, რომლებმაც არ უპასუხეს სხვა თერაპიას, მაგრამ მხოლოდ როგორც მოკლევადიანი მკურნალობა, რადგან მან შეიძლება გამოიწვიოს ძვლის გათხელება განვითარებად ნაყოფში ზედიზედ 5-7 დღეზე მეტი ხნის განმავლობაში გამოყენებისას.[89] ეს აღმოაჩინეს მაღალი დოზების კონტექსტში, რომლებსაც უნიშნავდნენ ორსულ ქალებს ნაადრევი მშობიარობის თავიდან ასაცილებლად.[136]

ეს აღმოაჩინეს მაღალი დოზების კონტექსტში, რომლებსაც უნიშნავდნენ ორსულ ქალებს ნაადრევი მშობიარობის თავიდან ასაცილებლად. დექსამეტაზონი შეიძლება სიფრთხილით იქნას მიჩნეული ორსული პაციენტებისთვის მძიმე რეკალციტრატული შაკიკით.[89]

ერგოტის წარმოებულები, ბუტალბიტალის შემცველი ნაერთები, ასპირინი ტკივილგამაყუჩებელი დოზებით და ოპიოიდები არ არის რეკომენდებული ორსულობის დროს შაკიკის სამკურნალოდ.[89][90]

ვალპროატი და მისი ანალოგები უკუნაჩვენებია ორსულობის დროს, ჩვილებში/ბავშვებში თანდაყოლილი მალფორმაციების და განვითარების პრობლემების რისკის გამო.[137] როგორც ევროპაში, ასევე აშშ-ში, ვალპროატის და მისი ანალოგების გამოყენება არ შეიძლება შვილოსნობის უნარის მქონე მქონე ქალ პაციენტებში გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც არსებობს ორსულობის პრევენციის პროგრამა და დაკმაყოფილებულია გარკვეული პირობები.[137]

მკურნალობის ძირითადი პრინციპები

პრევენცია მოიცავს ტრიგერების თავიდან აცილებას და სპეციფიკური არაფარმაკოლოგიური და ფარმაკოლოგიური თერაპიის გამოყენებას.

ტრიგერის (მაპროვოცირებელი ფაქტორი) თავიდან არიდება

ზოგიერთ პაციენტში შაკიკის გამომწვევი შეიძლება იყოს სხვადასხვა ფაქტორები. თუმცა, უმეტეს შემთხვევაში მონაცემები არის პაციენტების ანამნეზიდან და არ არის მტკიცებულება რანდომიზებული კონტროლირებადი კვლევებიდან.

მოხსენებული ტრიგერები მოიცავს

დიდი რაოდენობით კოფეინის მიღება კოფეინი ზრდის შაკიკის, ქრონიკული შაკიკის და ქრონიკული ყოველდღიური თავის ტკივილის რისკს, განსაკუთრებით ახალგაზრდა ქალებში და ადამიანებში, რომელთა ქრონიკული თავის ტკივილი მცირე ხნის გამოვლენილია.[138] კოფეინის უეცარმა მოხსნამ ასევე შეიძლება გამოიწვიოს შაკიკის შეტევები.[139][140]
სპეციფიკური საკვები და ალკოჰოლი. პაციენტების გამოკითხვის კვლევებმა აჩვენა შაკიკის დიეტური გამომწვევები.[140][141] წინასწარი მტკიცებულებები ვარაუდობენ, რომ დიეტის ცვლილებამ შეიძლება გააუმჯობესოს თავის ტკივილის სიხშირე ან სიმძიმე, მაგრამ ეს უნდა იყოს გამოკვლეული რანდომიზებულ კონტროლირებად კვლევებში.[140][141][142][143]
ამინდის ცვალებადობა ტემპერატურის, ტენიანობის და/ან ატმოსფერული წნევის ცვლილებამ შეიძლება გამოიწვიოს შაკიკი ზოგიერთ პაციენტში.[36][143]
მაღალი სიმაღლე ზღვის დონიდან არსებობს გარკვეული მტკიცებულება, რომ მაღალი სიმაღლე ზრდის შაკიკის გავრცელებას და სიმძიმეს.[36][144]
სპეციფიკური სუნი. ნაპროქსენი ასევე ფიქსირდება ერთ-ერთ გამომწვევად.[145]

პაციენტებს უნდა მიეწოდოთ განათლება ტრიგერების თავიდან აცილების შესახებ და წაახალისონ, შეინახონ თავის ტკივილის დღიური, რათა გამომწვევი მიზეზების იდენტიფიცირება და თავიდან აცილება, თუ ეს შესაძლებელია.[38][146]

პრევენციული მკურნალობის არჩევანი

პრევენცია უნდა გავითვალისწინოთ იმ შემთხვევაში, თუ პაციენტს აღენიშნება ქმედუნარიანობის შემზღუდველი, ხშირი შეტევები, მწვავე მკურნალობა წარუმატებელი ან უკუნაჩვენებია, ან შეტევა იწვევს ნევროლოგიურ ნარჩენ მოვლენებს.

ექსპერტების რეკომენდაციის მიხედვით, შაკიკის პრევენციული თერაპიის არჩევანი ეფუძნება დამტკიცებულ ეფექტურობას, პაციენტის არჩევანს და თავის ტკივილის ტიპს, გვერდით მოვლენებს და თანმხლები მდგომარეობების არსებობას, მათ შორის ორსულობის გათვალისწინებას.

პროფილაქტიკური მკურნალობა: არაფარმაკოლოგიური თერაპია

აღნიშნული მეთოდები განსაკუთრებით გამოსადეგია ორსულ ქალებში ან ქალებში, რომლებიც ცდილობენ დაორსულდნენ, ასევე ბავშვებში და მედიკამენტების აუტანლობის შემთხვევაში.[147][148][149]

არასაკმარისი ძილი, სტრესი, დეპრესია, შფოთვა და მედიკამენტების გადაჭარბება პრევენციული მედიკამენტების არაეფექტურობის რისკ-ფაქტორებია. ამ პრობლემების მოსაგვარებლად არაფარმაკოლოგიურმა მკურნალობამ ან სპეციალისტთან კონსულტაციამ შეიძლება გააუმჯობესოს შედეგები.[150]

ფსიქოლოგიური თერაპიები

შაკიკის საპრევენციოდ ეფექტურია რამდენიმე არაფარმაკოლოგიური თერაპია, მათ შორის ბიოუკუკავშირით რელაქსაცია და კოგნიტური ქცევითი თერაპია.[151][152] თუმცა, 2019 წლის ერთმა კოქრენის მიმოხილვამ დაასკვნა, რომ მტკიცებულებები ფსიქოლოგიური თერაპიის შესახებ შაკიკის პროფილაქტიკისთვის მოზრდილებში დაბალი ხარისხისაა, რაც ართულებს ეფექტურობის შესახებ დასკვნების გამოტანას.[153] ქცევითი თერაპიის არაოპტიმალურმა დაცვამ შეიძლება გავლენა მოახდინოს შედეგებზე.[154]

ფიზიკური დატვირთვა (ვარჯიში)

არსებობს გარკვეული მტკიცებულება, რომ ვარჯიშმა შეიძლება შეამციროს შაკიკის სიხშირე და შაკიკის დღეების რაოდენობა.[56][155]

ფიზიკური თერაპია

რამდენიმე სისტემური მიმოხილვა ასკვნის, რომ არსებული კვლევების ხარისხი ძალიან დაბალია მისი რუტინულად გამოყენების დასასაბუთებლად.[156][157][158]

სპინალურმა მანიპულაციამ შეიძლება შეამციროს შაკიკის სიხშირისდღეების რაოდენობა და ტკივილი/ინტენსივობა, მაგრამ მტკიცებულება დაბალი ხარისხისაა.[159]

აკუპუნქტურა

ერთი სისტემური მიმოხილის მონაცემებით, შეტევების სიმპტომურ მკურნალობაზე აკუპუნქტურის დამატებამ შეამცირა თავის ტკივილის სიხშირე; თუმცა, პროფილაქტიკურ მედიკამენტოზურ მკურნალობასთან შედარებისას, ეს ეფექტი არ შენარჩუნებულა შემდგომი პერიოდის განმავლობაში (3 თვე).[160] სხვა სისტემატური მიმოხილვები ვარაუდობს, რომ აკუპუნქტურა შეიძლება იყოს შაკიკის ეფექტური და უსაფრთხო პროფილაქტიკური მკურნალობა, მაგრამ მტკიცებულებების ხარისხი დაბალია.[161][162][163]

აკუპუნქტურა შეიძლება სასარგებლო იყოს იმ პაციენტებისთვის, რომლებსაც არ სურთ პროფილაქტიკური საშუალებების გამოყენება ან რომლებშიც პროფილაქტიკური საშუალებები არაეფექტურია.[164]

პროფილაქტიკური მკურნალობა: არაფარმაკოლოგიური თერაპია

შაკიკის პროფილაქტიკისთვის გამოყენებული წამლების ძირითადი სამკურნალო საშუალებებია ანტიკონვულსანტები (ვალპროატი ნახევრადნატრიუმი, ტოპირამატი), ტრიციკლური ანტიდეპრესანტები და ბეტა-ბლოკერები.[39] [ ] მკურნალობა უნდა დაიწყოს მცირე დოზით და ხელახლა შეფასდეს ადეკვატური საცდელი პერიოდის შემდეგ.[165]

პრევენციული მკურნალობის ოპტიმალური ხანგრძლივობა უცნობია. ეფექტური მკურნალობის პოვნის შემდეგ ექსპერტები იძლევიან მინიმუმ 4-6 თვის განმავლობაში გაგრძელების რეკომენდაციას. შემდეგ შესაძლებელია დოზის ნელა შემცირება კვირების ან თვეების განმავლობაში თავის ტკივილის ნებისმიერი ცვლილების მონიტორინგის პარალელურად, საჭიროების შემთხვევაში სრულ მკურნალობაზე დაბრუნებით.

ზოგიერთი პაციენტი, რომლის თავის ტკივილები ძალიან უნარშემზუღდავი ან შემაწუხებელი იყოს, ირჩევს პრევენციულ მკურნალობაზე დარჩენას განუსაზღვრელი ვადით.[166] თუმცა, პრევენციული თერაპიებისადმი ტოლერანტობის განვითარებამ შეიძლება შეზღუდოს მათი ეფექტურობა.[167]

ანტიკონვულსანტები

შაკიკის პრევენციისთვის ასევე რეკომენდებულია ტოპირამატი.[27][39][88][168][169][170][171] [ ] ის ეფექტურია შაკიკის თავის ტკივილის შესამცირებლად დღეების განმავლობაში და ზოგადად კარგად გადაიტანება, მაგრამ ერთი კვლევის თანახმად არ შეამცირაქრონიკული ყოველდღიური თავის ტკივილის განვითარება 6 თვის განმავლობაში[172] იგი ასოცირებულია წონის კლებასთან და განსაკუთრებით გამოსადეგია ჭარბწონიან პაციენტებში, რომლებსაც სხვა, წონის მატებასთან დაკავშირებული, მედიკამენტების მიღება არ სურთ..

ნატრიუმის ვალპროატი რეკომენდებულია შაკიკის პროფილაქტიკისთვის მოზრდილებში და დამტკიცებულია აშშ-ში(და ზოგიერთ სხვა ქვეყანაში)ამ მონაცემების მიხედვით.[88][168] ვალპროატი და მისი ანალოგები უკუნაჩვენებია ორსულობის დროს, ჩვილებში/ბავშვებში თანდაყოლილი მალფორმაციების და განვითარების პრობლემების რისკის გამო.[137] როგორც ევროპაში, ასევე აშშ-ში, ვალპროატის და მისი ანალოგების გამოყენება არ შეიძლება შვილოსნობის უნარის მქონე მქონე ქალ პაციენტებში გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც არსებობს ორსულობის პრევენციის პროგრამა და დაკმაყოფილებულია გარკვეული პირობები.[137]

ლევეტირაცეტამი ეფექტურია შაკიკის პროფილაქტიკისთვის რანდომიზებულ კონტროლირებად კვლევებში და ღია კვლევებში.[170][173]

ზონისამიდი შეიძლება ჩაითვალოს შაკიკის პროფილაქტიკისთვის ღია ეტიკეტირების კვლევებზე და ერთ რანდომიზებულ კონტროლირებად კვლევაზე, რომელმაც აჩვენა ტოპირამატის მსგავსი ეფექტურობა.[170][174] ზონისამიდის მიღება შეიძლება, თუ ტოპირამატი არ არის ტოლერანტული.

ბეტა ბლოკერები

შაკიკის პრევენციისთვის ამჟამად ნაჩვენებია პროპრანოლოლი, თიმოლოლი, მეთოპროლოლი და ნადოლოლი.[27][88][168][169][171][175]

პინდოლოლი შესაძლოა ეფექტურია და შეიძლება ჩაითვალოს შაკიკის პროფილაქტიკისთვის, თუმცა მტკიცებულება არ არსებობს.[169][176]

ტრიციკლური ანტიდეპრესანტები

როდესაც დეპრესიის ან შფოთვის სამკურნალო დოზებზე უფრო დაბალი დოზით ხდება მკურნალობა, ტრიციკლური ანტიდეპრესანტები ეფექტურია შაკიკის პრევენციისთვის სეროტონინისა და ნორადრენალინის უკუმიტაცების ინჰიბირების გზით. თუმცა, ამჟამად არცერთი ტრიციკლური ანტიდეპრესანტი არ არის დამტკიცებული ამ ჩვენებით. შედარებითი კვლევის მიხედვით, შაკიკის პრევენციის მიზნით ამიტრიპტილინი სულ მცირე ისეთივე ეფექტური იყო, როგორც პროპრანოლოლი. თუმცა, კვლევები დაბალი ხარისხის იყო.[177][178]

კალციუმის არხების ბლოკატორები

კალციუმის არხის ბლოკატორები არჩევის პრეპარატებია ჰემიპლეგიური შაკიკის მქონე პაციენტებისთვის (შაკიკი აურით, მოტორული სისუსტის ჩათვლით) და ტვინის ღეროს აურით მიმდინარე შაკიკის დროს (შაკიკი აურით, რომელიც წარმოიშობა ტვინის ღეროდან, მაგრამ მოტორული სისუსტის გარეშე) და ფართოდ გამოიყენება აურით მიმდინარე შაკიკის სამკურნალოდ.[179][180] ვერაპამილის ეფექტურობის დამადასტურებელი ევიდენსები არაერთგვაროვანია,გამოკვლევების ხარისხი კი დაბალი.[169] ნიმოდიპინი იშვიათად გამოიყენება.

ფლუნარიზინი ზოგჯერ გამოიყენება შაკიკის პროფილაქტიკისთვის და ის ისეთივე ეფექტურია, როგორც პროპრანოლოლი.[181] თუმცა, ის არ არის ლიცენზირებული ან გაყიდვადი ზოგიერთ ქვეყანაში, მათ შორის აშშ-სა და დიდ ბრიტანეთში.

კალციტონინის გენთან დაკავშირებული პეპტიდის (CGRP) ინჰიბიტორები

კალციტონინის გენთან დაკავშირებული პეპტიდი (CGRP) მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ტკივილის გადაცემაში და შაკიკის განვითარებაში. ამან გამოიწვია CGRP ანტაგონისტების განვითარება.[182][183][184][185][186][187][188][189]

რამდენიმე ანტისხეული CGRP-ის ან მისი რეცეპტორის მიმართ დამტკიცებულია შაკიკის პროფილაქტიკისთვის. ამერიკის თავის ტკივილის საზოგადოება რეკომენდაციას უწევს ანტისხეულებით მკურნალობას იმ პაციენტებისთვის, რომლებსაც აქვთ თვეში მინიმუმ 4-დან 7 დღე თავის ტკივილი, რომლებიც ვერ იტანენ (არასასურველი ეფექტების გამო), ან აქვთ არაადეკვატური პასუხი 8 კვირიან კვლევაზე ( დოზა დადგენილია პოტენციურად ეფექტური) სულ მცირე ორი წინა პროფილაქტიკური მკურნალობისგან.[88]

CGRP ანტისხეულები მოიცავს:

გალკანეზუმაბი: თვითმიღება ხდება თვეში ერთხელ კანქვეშა ინექციის სახით. ერენუმაბი დამტკიცებულია შაკიკის პროფილაქტიკისთვის. მეტა-ანალიზები აჩვენებს, რომ ერენუმაბი დაკავშირებული იყო შაკიკის თვიური დღეების და ყოველთვიური მწვავე შაკიკის სპეციფიკური მედიკამენტების დღეების შემცირებასთან 3 თვეში პლაცებოსთან შედარებით. არ იყო განსხვავებები გვერდით მოვლენებში ან სერიოზულ გვერდით მოვლენებში ერენუმაბისა და პლაცებოს ჯგუფებს შორის.[187][190][191]
ფრემანეზუმაბი: თვითმიღება ხდება თვეში ერთხელ ან 3 თვეში ერთხელ კანქვეშა ინექციის სახით. დამტკიცებულია ეპიზოდური შაკიკის პროფილაქტიკისთვის. რანდომიზებულმა კონტროლირებადმა კვლევებმა გამოავლინა შაკიკის ყოველთვიური დღეების შემცირება პაციენტებში, რომლებსაც იღებდნენ ფრემანეზუმაბი პლაცებოსთან შედარებით.[189][192][193][194]შაკიკის დღეებში, თავის ტკივილის დღეებში და თავის ტკივილთან დაკავშირებული ინვალიდობის გაუმჯობესება შენარჩუნდა 12 თვემდე.[195] მე-2 და მე-3 ფაზის კვლევების გაერთიანებულმა ანალიზმა მოახსენა, რომ გვერდითი მოვლენები ძირითადად მსუბუქიდან ზომიერამდე იყო და მნიშვნელოვნად არ განსხვავდებოდა მკურნალობისა და პლაცებოს ჯგუფებს შორის.[196]
გალკანეზუმაბი: თვითმიღება ხდება თვეში ერთხელ კანქვეშა ინექციის სახით. დამტკიცებულია ეპიზოდური შაკიკის პროფილაქტიკისთვის. რანდომიზებულმა კონტროლირებადმა კვლევებმა გამოავლინა შაკიკის ყოველთვიური დღეების შემცირება პაციენტებში, რომლებსაც იღებდნენ ფრემანეზუმაბი პლაცებოსთან შედარებით.[188][197][198][199]
ეპტინეზუმაბი: ინტრავენური მკურნალობა დამტკიცებულია შაკიკის პროფილაქტიკისთვის. ცნობილია, რომ ეპტინეზუმაბი მნიშვნელოვნად ამცირებს შაკიკის დღეების რაოდენობას, კარგად იტანს და აქვს მისაღები უსაფრთხოების პროფილი, როდესაც გამოიყენება როგორც პრევენციული მკურნალობა მოზრდილებში ეპიზოდური შაკიკით ან ქრონიკული შაკიკით რანდომიზირებულ, ორმაგად ბრმა, პლაცებოზე კონტროლირებად კვლევებში..[200][201][202][203]

CGRP ანტაგონისტები არ არის შესწავლილი ორსულ პაციენტებში შაკიკით. CGRP-ის ზოგიერთი ანტაგონისტი აჩვენა, რომ კვეთს პლაცენტას ცხოველებზე ჩატარებულ კვლევებში, მაგრამ მათი ზემოქმედება ადამიანის განვითარებად ნაყოფზე უცნობია. CGRP ანტაგონისტებს შეიძლება ჰქონდეთ ძალიან გრძელი ნახევარგამოყოფის პერიოდი (28 დღე ან მეტი), რაც იწვევს ელიმინაციის გახანგრძლივებულ დროს მკურნალობის შეწყვეტის შემდეგ. თერაპიის დაწყებამდე უნდა განიხილებოდეს ორსულობის სამომავლო გეგმები.

A ტიპის ბოტულინის ტოქსინი

აღმოჩნდა, რომ ბოტულინის ტოქსინი (A ტიპი) პლაცებოსთან შედარებით ამცირებს შაკიკის შეტევებს ცხვირის ზემო (თვალებშუა), შუბლისა და საფეთქლის კუნთებში ინექციისას.[204][205][206] [ ] ქრონიკული შაკიკის (თავის ტკივილი, რომელიც ვითარდება ≥15 დღე თვეში > 3 თვე) მკურნალობა ბოტულინის ტოქსინით A რეკომენდირებულია ევროპულ და კანადურ გაიდლაინებში.[171][207] თუმცა, ჯერ კიდევ არსებობს გარკვეული გაურკვევლობა იმის შესახებ, თუ რამდენად აუმჯობესებს A ტიპის ბოტულინის ტოქსინის შედეგებს პლაცებოსთან შედარებით[208] მკურნალობაზე პასუხი რეგულარულად უნდა შეფასდეს, იმის გათვალისწინებით, რომ ნებისმიერი ეფექტი დროთა განმავლობაში ქრება და მკურნალობა უნდა შეწყდეს, თუ პაციენტი არ პასუხობს მკურნალობის პირველ ორ-სამ ციკლს.[207]

პრევენციული მედიკამენტები მენსტრუალური შაკიკის მქონე ქალებისთვის

თუ ქალს აღენიშნება მენსტრუალური შაკიკი, შესაძლებელია განვიხილოთ ჰორმონალური თერაპია ციკლის სუპრესიის მიზნით, თუ ეს სამედიცინო კუთხით გამართლებულია.[209] ამასთან, არსებობს თრომბოემბოლიური მოვლენების რისკი ესტროგენის შემცველი პროდუქტებისგან. კომბინირებული ჰორმონალური კონტრაცეპტივები უკუნაჩვენებია ქალებში, რომლებსაც აქვთ შაკიკი აურასთან ერთად ცერებროვასკულური მოვლენების გაზრდილი რისკის გამო.[210] შაკიკის მქონე ქალებს აურათი უნდა შესთავაზონ ფარმაკოლოგიური მკურნალობა, გარდა ციკლის კონტროლისა.

მტკიცებულებები აჩვენებს, რომ ფროვატრიპტანი ეფექტურია და ზოლმიტრიპტანი და ნარატრიპტანი ალბათ ეფექტურია მენსტრუალური შაკიკის მოკლევადიანი პროფილაქტიკისთვის.[26][169][211]

პერორალური მაგნიუმი გამოიყენება როგორც შაკიკის თავის ტკივილის პროფილაქტიკური საშუალება ქალებში მენსტრუაციასთან დაკავშირებული თავის ტკივილით.[212]

პროფილაქტიკური მედიკამენტები პაციენტებისთვის, რომლებსაც თან ახლავს დეპრესია

ვენლაფაქსინი განსაკუთრებით გამოსადეგი იქნება თანმხლები დეპრესიის მქონე პაციენტებში, რადგანაც დეპრესიის ჩვენებით მედიკამენტის თერაპიული დოზები უფრო კარგი ამტანობით ხასიათდება, ვიდრე ტრიციკლური ანტიდეპრესანტების შემთხვევაში. აღნიშნული მონაცემები ცხადყოფს,რომ ვენლაფაქსინი ისევე ეფექტურია შაკიკის პროფილაქტიკისთვის,როგორც ამიტრიპტილინი.[213] ასევე არსებობს მტკიცებულება, რომ დულოქსეტინი ეფექტურია შაკიკის პროფილაქტიკისთვის.[214][215]

ორსული ქალების პროფილაქტიკური მკურნალობა

ტრიგერების თავიდან აცილება და არაფარმაკოლოგიური თერაპიები რეკომენდებულია, როგორც პირველი რიგის პროფილაქტიკური მკურნალობა ორსული ქალებისა და ქალებისთვის, რომლებიც გეგმავენ ორსულობას.[89]

მიმართეთ სპეციალისტს, თუ საჭიროა ორსულობის დროს შაკიკის პროფილაქტიკური მკურნალობა. არცერთი მედიკამენტი არ არის სრულიად თავისუფალი რისკისგან და გადაწყვეტილებები უნდა იქნას მიღებული ინდივიდუალურად,რაც დააბალანსებს არანამკურნალევ თავის ტკივილს,რაც საფრთხეს უქმნის დედას და არდაბადებულ ბავშვს,გავითვალისწინოთ პაციენტის პრიორიტეტები და ღირებულებები.[89][90]

არსებობს შეზღუდული მტკიცებულება ორსულობის დროს თავის ტკივილის პროფილაქტიკისთვის სხვა მედიკამენტების გამოყენების ეფექტურობასა და უსაფრთხოებაზე. ACOG გაიდლაინებში აღნიშნულია, რომ კალციუმის არხის ბლოკატორებსა და ბეტა-ბლოკატორებს აქვთ ორსულობისას შედარებითი უსაფრთხოების მტკიცებულება სხვა ჩვენებებისთვის.[89] ერთმა მიმოხილვამ დაასკვნა, რომ შაკიკის პროფილაქტიკისთვის გამოყენებული მედიკამენტებიდან, პროპრანოლოლს აქვს საუკეთესო მტკიცებულება ორსულობის დროს უსაფრთხოების შესახებ.[216] ერთმა სისტემატურმა მიმოხილვამ აღნიშნა, რომ ანტიკონვულსანტები, ვენლაფაქსინი, ტრიციკლური ანტიდეპრესანტები, ბეტა-ბლოკატორები და პრედნიზოლონი შეიძლება ასოცირებული იყოს ნაყოფის/ბავშვის განვითარების არასასურველ შედეგებთან,რაც არ სეეხება კალციუმის არხის ბლოკერებს.[217] 2021 წლის დიდი ბრიტანეთის მედიკამენტებისა და ჯანდაცვის პროდუქტების მარეგულირებელი სააგენტოს (MHRA) მიმოხილვამ აღნიშნა ძირითადი თანდაყოლილი მანკების და ნაყოფის ზრდის შეზღუდვის გაზრდილი რისკი, რომელიც დაკავშირებულია ტოპირამატთან.[218]

მაგნიუმი აღარ არის რეკომენდებული შაკიკის მქონე ორსულ ქალებში, როგორც ყოველდღიური პროფილაქტიკური საშუალება.[219] პარენტერალურმა მაგნიუმმა შეიძლება გამოიწვიოს განვითარებადი ნაყოფის ძვლის გათხელება5-7 დღე ზედიზედ მიღების შემდეგ. ეს აღმოაჩინეს მაღალი დოზების კონტექსტში, რომლებსაც უნიშნავდნენ ორსულ ქალებს ნაადრევი მშობიარობის თავიდან ასაცილებლად.[136]

ქირურგიული ჩარევა

არ არსებობს საკმარისი მტკიცებულება შაკიკის ქირურგიული მკურნალობის რეკომენდაციისთვის.[220][221]

ამ მასალის გამოყენება ექვემდებარება ჩვენს განცხადებას