ეტიოლოგია
პარკინსონის დაავადების ეტიოლოგია უცნობია, თუმცა ნავარაუდებია რამდენიმე ფაქტორი. სავარაუდოდ არსებობს გენეტიკური წინასწარგანწყობა, შემდგომ გარემოს ფაქტორების/ექსპოზიციების გავლენა, რათა კლინიკური დაავადება განვითარდეს. აღნიშნული მულტიფაქტორული მოდელის თანახმად, მხოლოდ ასაკია რისკ ფაქტორი, რომელიც ნამდვილად თამაშობს როლს დაავადების გამოვლენაში. PD-ის პროგრესირების სიჩქარე მერყეობს და ასოცირდება პაციენტის სიმპტომებთან და მედიკამენტებზე რეაგირებასთან. მაგალითად, ადრეული კოგნიტური გაუარესება, ორთოსტატული ჰიპოტენზია პრეზენტაციისას და ცუდი პასუხი ლევოდოპას მიმართ, როგორც წესი, დაკავშირებულია დაავადების უფრო სწრაფ პროგრესირებასთან.[15]
ზოგადად, PD განიხილება სპორადულ აშლილობად. თუმცა, გამოვლენილია იშვიათი აუტოსომური დომინანტური და რეცესიული ოჯახური ფორმები. დაახლოებით 20 სხვადასხვა გამომწვევი გენი იდენტიფიცირებულია ოჯახური PD-ს კვლევებიდან; მათ შორისაა SNCA, LRRK2, PRKN, PINK-1, GBA, DJ-1, TREM2, VPS35 და MHFTR.[16][17][18][19][20][21][22] აღნიშნული გენები აკოდირებენ ცილებს, როგორიცაა ალფა-სინუკლეინი, LRRK2 (ლეიცინით მდიდარი კინაზა-2), PINK-1 (მიტოქონდრიული ცილა-კინაზა) და უბიქიტინის პროტეაზას სისტემის კომპონენტები. ნაჩვენებია, რომ გლუკოცერებროზიდაზას (GBA) მაკოდირებელი გენის მუტაციები, ფერმენტი, რომელიც დეფიციტურია გოშეს დაავადების დროს, იწვევს PD-ის გაზრდილ რისკს.[23][24][25] ერთმა მეტა-ანალიზმა გამოავლინა 90 დამოუკიდებელი გენომის მასშტაბური მნიშვნელოვანი რისკის სიგნალი PD-სთვის 78 გენომიურ რეგიონში.[16] გენის ზოგიერთმა ვარიანტმა შეიძლება სხვადასხვა მოსახლეობაში რისკის სხვადასხვა პროფილი განსაზღვროს.[26][27] მეტიც, გარკვეულ გენებს შეიძლება ჰქონდეს ეფექტი პარკინსონის დაავადების მქონე პაციენტების კოგნიტურ გამოსავალზე. ზოგიერთი გენი დაკავშირებულია ქირურგიული მკურნალობის პროგნოზთან, როგორიცაა თავის ტვინის ღრმა სტიმულაცია.[28][29]
პარკინსონის დაავადების პათოგენეზში სავარაუდოდ ჩართულია გარემო ფაქტორებიც. ნეიროტოქსიკური მექანიზმები აღწერილია გარკვეული ნივთიერებების მაგალითზე, მაგ. 1-მეთილ-4-ფენილ-1,2,3,6-ტეტრაჰიდროპირიდინი (MPTP) იწვევს დოპამინერგული ნეირონების სელექტიურ დაზიანებას ნიგროსტრიატულ გზაში, I კომპლექსის მიტოქონდრიული დაზიანებით.[30] მძიმე მეტალის ქრონიკული ზემოქმედება ასევე ჩართულია, როგორც მიზეზი.[31]
ოქსიდაციურ სტრესს, სავარაუდოდ, აქვს გარკვეული როლი ნეირონების დაზიანებაში. დოპამინის გარდაქმნა თავისუფალ რადიკალებად (სხვადასხვა მექანიზმებით), შეიძლება ხელს უწყობდეს შავი სუბსტანციის სელექტიურ დაზიანებას. აღწერილია მიქოტონდრიული ეფექტები, ნეიროტროფული ფაქტორების ნაკლებობა, უჯრედების პროგრამული სიკვდილი (აპოპტოზი), იმუნური სისტემის აქტივაცია, ცილის კლირენსის დარღვევა და ინფექცია.[17]
პათოფიზიოლოგია
პარკინსონის დაავადების პათოფიზიოლოგია უცნობია. აღწერილია ნიგროსტრიატული დოპამინერგული ნეირონების სელექტიური კარგვა substantia nigra pars compacta (SNc) ბირთვში და ციტოპლაზმის შიგნით ეოზინოფილური ჩანართები (ლევის სხეულაკები) და ნევრიტები, შედგენილი ცილა სინუკლეინისგან. ერთი თეორიის ვარაუდით, არასწორად სტრუქტურირებული ალფა-სინუკლეინი იხმობს ენდოგენურ ალფა-სინუკლეინს და ცილა გროვდება დიდი რაოდენობით ახალ ნეირონებში, პრიონის მსგავსად.[32] სტრიატული დოპამინერგული გზების დაკარგვა ბაზალურ განგლიებში იწვევს მოტორულ სიმპტომებს. ითვლება, რომ პირდაპირი გზის აქტივობის დაქვეითება და არაპირდაპირი გზის აქტივობის გაძლიერება იწვევს ინჰიბიტორული აქტივობის ზრდას მკრთალი ბირთვის შიდა ნაწილის და შავი სუბსტანციის რეტიკულური ზონის და თალამუსის კავშირში, შესაბამისად იკლებს კავშირი ქერქთან.[33]
ბრადიკინეზია, ბაზალური განგლიების დისფუნქციის ყველაზე დამახასიათებელი სიმპტომი, კორელაციაშია დოფამინის დეფიციტთან, რაც დასტურდება სტრიატუმში ფლუოროდოპას შეწოვის შემცირებით პოზიტრონულ ემისიური ტომოგრაფიით.[34][35] ეს არის სუბთალამური ბირთვის და მკრთალი ბირთვის შიდა ნაწილის ჭარბი სტიმულაციის შედეგი.[36] მოძრაობის დაწყების შენელება და შეფერხება იწვევს სიმპტომებს, მათ შორის უნარების დაკარგვას, ნერწყვდენას, ჰიპოფონიას (მეტყველების მოცულობის დაქვეითებას), სახის გამომეტყველების დაკარგვას და მკლავის რხევის შემცირებას.
რიგიდულობის პათოფიზიოლოგია კარგად არ არის აღწერილი, მაგრამ მიღებული ჰიპოთეზაა ხანგრძლივი ლატენტურობის გაწელვის რეფლექსის გაძლიერება.[37] პოზიციური არასტაბილურობა გამოწვეულია პოზიციური რეფლექსების დაკარგვით და/ან დისფუნქციით.[38]
მოსვენებული ტრემორის (4-6 ჰც) ზუსტი მიზეზი ცნობილი არ არის. ვარაუდობენ, რომ ნიგროსტრიატალური დეგენერაცია იწვევს STN-ის ან GPi-ს დეზინჰიბირებას, ან შესაძლოა არღვევს თალამო-კორტიკალურ-ცერებრალური სქემებს, რაც იწვევს თალამუსის კარდიოსტიმულატორის უჯრედების კლინიკურ გამოვლინებას.[39][40][41] კვლევების თანახმად, სინუკლეინის პათოლოგია შეიძლება დაიწყოს ტვინის ღეროს ქვედა ნაწილში (ვაგუსის უკანა მოტორული ბირთვი მედულაში) და პროგრესირდეს ქვემოდან ზემოთ.[42] არსებობს მტკიცებულება, რომ პათოლოგია შეიძლება იწყებოდეს ნაწლავურ და პერიფერიულ აუტონომიურ ნერვულ სისტემაში.[43][44]
კლასიფიკაცია
გამოვლენის ასაკი
თუ PD აღწერილია დაწყების ასაკის მიხედვით, გამოიყენება შემდეგი:
იუვენილური პარკინსონიზმი: 21 წლამდე
ახალგაზრდა ასაკში დაწყებული პარკინსონიზმი: ასაკი 21-40 წელი.
ამ მასალის გამოყენება ექვემდებარება ჩვენს განცხადებას