სუნთქვის მწვავე უკმარისობა

აშშ-ში, სიგარეტის, სიგარისა და ჩიბუხის მოწევა არის რესპირატორული დაავადებების და სუნთქვის უმარისობის მთავარი რისკფაქტორი, რაც განაპირობებს ნაადრევ სიკვდილს.[16]Rostron BL, Chang CM, Pechacek TF. Estimation of cigarette smoking-attributable morbidity in the United States. JAMA Intern Med. 2014 Dec;174(12):1922-8. https://jamanetwork.com/journals/jamainternalmedicine/fullarticle/1915870 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25317719?tool=bestpractice.com

სიგარეტის კვამლთან პირდაპირი ან მეორადი ექსპოზიცია არის დაკავშირებული ფილტვის დაავადებასა და მეორადი სუნთქვის უკმარისობის რისკთან. მწირი და არათანმიმდევრულია მონაცემები იმის თაობაზე, თუ რამდენად იწვევს კანაფის მოწევა ან საინჰალაციო ნიკოტინის შესუნთქვა მწვავე სუნთქვითი უკმარისობის რისკს.[17]Tashkin DP. Marijuana and lung disease. Chest. 2018 Sep;154(3):653-63. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29778658?tool=bestpractice.com [18]Kaur G, Pinkston R, Mclemore B, et al. Immunological and toxicological risk assessment of e-cigarettes. Eur Respir Rev. 2018 Feb 28;27(147):170119. https://err.ersjournals.com/content/27/147/170119.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29491036?tool=bestpractice.com

სუნთქვის უკმარისობა შესაძლოა ნებისმიერ ასაკში გამოვლინდეს, მაგრამ ყველაზე ხშირია ახალგაზრდებსა და ხანდაზმულებში.

მცირეწლოვანი ბავშვები და მოხუცები განწყობილნი არიან სუნთქვის სისტემის ინფექციებისადმი, რაც მათ სუნთქვის უკმარისობისადმი განაწყობს.

სუნთქვის უკმარისობა შეიძლება მოხდეს ნებისმიერ ასაკში, მაგრამ ყველაზე ხშირია ბავშვებში და ხანდაზმულებში.

მცირეწლოვანი ბავშვები და მოხუცები განწყობილნი არიან სუნთქვის სისტემის ინფექციებისადმი, რაც მათ სუნთქვის უკმარისობისადმი განაწყობს.

ასაკოვან პაციენტებს ხშირად დაქვეითებული აქვთ ფილტვის სასიცოცხლო ტევადობა და შესაძლოა განუვითარდეთ ფილტვის ქრონიკული მდგომარეობანი, რომლებიც ზრდიან სუნთქვის უკმარისობის რისკს.

ხანდაზმულები მედიკამენტებით გამოწვეული რესპირატორული დეპრესიისა და უკმარისობის განსაკუთრებული რისკის ქვეშ არიან.

მწვავე რესპირატორული უკმარისობა ხშირად უკავშირდება ვირუსულ რესპირატორულ ინფექციას (მაგ. გრიპი, COVID-19), ასევე ბაქტერიულ ან, იშვიათ შემთხვევებში, სოკოვან პნევმონიას. პნევმონიამ შესაძლოა გამოიწვიოს მწვავე ჰიპოქსემიური სუნთქვის უკმარისობა ალვეოლების ინფილტრაციის მეშვეობით. ანალოგიურად, ვირუსულმა რესპირატორულმა ინფექციებმა შესაძლოა გამოიწვიოს ალვეოლების დისფუნქცია. ზემო სასუნთქი გზების ინფექციები იწვევს ჰაერის ნაკადის ობსტრუქციას და სუნთქვის ჰიპერკამნიულ უკმარისობას.

ხანდაზმულები და ქრონიკული დაავადებების მქონე პირები, რომლებიც გავლენას ახდენენ იმუნურ სისტემაზე, უფრო მაღალი რისკის ქვეშ არიან მწვავე რესპირატორული უკმარისობის განვითარებისთვის COVID-19-ით.[19]Crossfield SSR, Chaddock NJM, Iles MM, et al. Interplay between demographic, clinical and polygenic risk factors for severe COVID-19. Int J Epidemiol. 2022 Oct 13;51(5):1384-95. https://academic.oup.com/ije/article/51/5/1384/6622041 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35770811?tool=bestpractice.com COVID-19 ინფექციამ ასევე შეიძლება გამოიწვიოს მიოკარდიუმის დაზიანება, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს კარდიოგენური შოკი და შემდგომში მწვავე რესპირატორული უკმარისობა.[20]Salabei JK, Asnake ZT, Ismail ZH, et al. COVID-19 and the cardiovascular system: an update. Am J Med Sci. 2022 Aug;364(2):139-47. https://www.amjmedsci.org/article/S0002-9629(22)00069-6/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35151635?tool=bestpractice.com ​

ფილტვების ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადება, ცისტური ფიბროზი და ასთმა სუნთქვის უკმარისობის ძირითადი რისკფაქტორებია, ვინაიდან ამ დროს იზრდება მიდრეკილება ფილტვებისა და ქვემო სასუნთქი გზების ინფექციების მიმართ. პაციანტები, რომლებსაც ცუდად კონტროლირებადი ან მაღალრეატქიული ასთმა აქვთ, იმყოფებიან სუნთქვის უკმარისობის რისკის ქვეშ. მწვავე ვირუსული/ბაქტერიული რესპირატორული ინფექციებით გართულებული ასთმის დროს ყველაზე მაღალია რისკი, რომ განვითარდეს სუნთქვის უკმარისობა. ფილტვების ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტები იმყოფებიან სუნთქვის უკმარისობის განვითარების რისკის ქვეშ. ფილტვების ქრონიკული დაავადებან ხშირად რთულდება რესპირატორული ინფექციებით ან გულის უკმარისობით. ფილტვის ქრონიკული დაავადება აგრეთვე ზრდის მიდრეკილებას ფილტვის ემბოლიისადმი, რაც, თავის მხრივ, განაპირობებს სუნთქვის მწვავე უკმარისობას.

ზემო სასუნთქი გზების ობსტრუქცია შესაძლოა გამოვლინდეს მექანიკური ან სტრუქტურული მიზეზების გამო. ზედა სასუნთქი გზების სტრუქტურულ მიზეზებს შეადგენს მწვავე ალერგიით ან ანაფილაქსიით გამოწვეული რეტროფარინგეული აბსცესი, ეპიგლოტიტი და შეშუპება. მექანიკურ მიზეზებს მიეკუთვნება საკვებით ან შემთხვევით უცხო სხეულის ინჰალაციით გამოწვეული ობსტრუქცია. ზემო სასუნთქი გზების ობსტრუქციამ შესაძლოა დააინჰიბიროს ჰაერის შედინება ფილტვებში და გამოიწვიოს სუნთქვის უკმარისობა. ქვემო სასუნთქი გზების ობსტრუქციას უფრო ხშირად იწვევს ფილტვების ქრონიკული დაავადება.

ასთმის დროს ზიანდება ქვემო სასუნთქი გზები და შესავამისადმსუნთქვის მწვავე უკმარისობის ხშირ მიზეზად გვევლინება. ანთება და სეკრეტის დაგროვება იწვევს საშუალო და მცირე ზომის სასუნთქი გზების ობსტრუქციას. ეს განაპირობებს ფილტვში აირცვლის ინჰიბირებას და, რიგ შემთხვევაში, იწვევს გულმკერდის გადაბერვას, რაც, თავის მხრივ, ხდება არაეფექტური ვენტილაციის მიზეზი. ცისტური ფიბროზი, ბრონქების ანთება და ინფექცია, ასევე, ქვემო სასუნთქი გზების ობსტრუქციის ფორმებია.

ალვეოლების დესტრუქციის ან ინფილტრაციის დროს მცირდება აირთა ცვლისათვის ხელმისაწვდომი ფართობი. მაგალითებია: ემფიზემა, პნევმონია, ფილტვის შეშუპება, ფილტვის ჰემორაგია, გუდპასჩერის სინდრომი, გრანულომატოზი პოლიანგიიტით (უწინ ვეგენერის გრანულომატოზის სახელით ცნობილი) და ტრავმა. გარდა ამისა, კუჭის შიგთავსის ან სითხეების ასპირაციამ შეიძლება შეაფერხოს ალვეოლური ზედაპირის გაზის გაცვლა.

მდგომარეობებმა, როგორიცაა ჰიპოვოლემია, შოკი და მძიმე ფორმის ანემია, შესაძლოა გამოიწვიოს თავის ტვინის, გულის და ფილტვების არასაკმარისი პერფუზია, რის შედეგადაც შესაძლოა განვითარდეს სუნთქვის უკმარისობა.

გულის ქრონიკულმა და მწვავე უკმარისობამ ფილტვის მეორადი შეშუპებით ან სისხლის მცირე ნაკადით შესაძლოა გამოიწვიოს სუნთქვის უკმარისობა ალვეოლების დისფუნქციის გამო.

ნევროლოგიურმა მდგომარეობებმა, როგორციაა გილენ-ბარეს სინდრომი, ავთვისებიანი მიასთენია და ამიტოტროფული ლატერალური სკლეროზი, შესაძლოა დათრგუნოს რესპირატორული კუნთის ფუნქცია და გამოიწვიოს სუნთქვის უკმარისობა.

კუნთების დისტროფიის მსგავსმა მდგომარეობებმა შესაძლოა დათრგუნოს რესპირატორული კუნთის ფუნქცია და გამოიწვიოს სუნთქვის უკმარისობა.

ამ ტიპის მედიკამენტებით მოწამვლამ და ზედოზირებამ შესაძლოა შეამციროს რესპირატორული ცენტრის აქტივობა და გამოიწვიოს სუნთქივს უკმარისობა.

ქლორის, კვამლის, ნახშირორჟანგის და გოგირდწყალბადის ჩასუნთქვამ შესაძლოა გამოიწვიოს ზემო და ქვემო სასუნთქი გზების ან ალვეოლების დაზიანება.

ზურგის ტვინის დაზიანებამ შესაძლოა გამოიწვიოს დიაფრაგმის ნერვის დაზიანება და ვენტილაციის უნარის დაკარგვა რესპირატორული კუნთის დარღვეული ფუნქციის გამო.

დაზიანებებმა, როგორიცაა ნეკნების მოტეხილობა, ფილტვის პენეტრაციული დაზიანებები, ფილტვის სისხლძარღვების პენეტრაციული დაზიანებები, დიაფრაგმნის დაზიანება და ფილტვის კონტუზია, შესაძლოა გამოიწვიოს სხვადასხვა სახის დარღვევები, რამაც შესაძლოა განაპირობოს სუნთქვის უკმარისობა.

ცნს-ის სხვადასხვა ტიპის კიბომ, თავის დაზიანებებმა, თავის ტვინის პირდაპირმა დაზიანებამ, ინფექციებმა, ცნს-ის პირველადმა დაავადებებმა და ინსულტმა შესაძლოა განაპირობოს სუნთქვის უკმარისობის განვითარება.

ფილტვის არტერიის ემბოლიზაციამ შესაძლოა გამოიწვიოს არასაკმარისი სისხლის მიდინება მოფუნქციონირე ალვეოლებში, რაც განაპირობებს ვენტილაციურ-პერფუზიურ შეუთავსებლობას.

ჩვეულებრივ იწვევს სუნთქვის უკმარისობას ფილტვის ფონური დისფუნქციის დროს. ფილტვების არასაკმარისმა რეზერვმა შესაძლოა გამოიწვიოს სუნთქვის უკმარისობა. ბილატერალურმა პნევმოთორაქსმა შესაძლოა გამოიწვიოს მძიმე სუნთქვის უკმარისობა და გულის სწრაფი გაჩერება.

ფილტვის ემბოლია, ღრმა ვენების თრომბოზი, და/ან ჰიპერკოაგულაციური მდგომარეობა ოჯახურ ან ინდივიდუალურ ანამნეზში (მაგ: მემკვიდრეობითი ცილების დეფიციტი, ანტიფოსფოლიპიდური სინდრომი, სისტემური წითელი მგლურა) ზრდის ფილტვის მწვავე ემბოლიის რისკს, რამაც შესაძლოა გამოიწვიოს სუნთქვის უკმარისობა.

ინფექციის, ავთვისებიანი მდგომარეობების, ტრავმის, გულის უკმარისობის და სისხლძარღვების კოლაგენური დაავადების შედეგად განვითარებულმა გამონაჟონმა შესაძლოა განაპირობოს ფილტვის ქსოვილის კომპრესია და სუნთქვის უკმარისობა.