ეტიოლოგია
ატაქსია გამოწვეულია სხვადასხვა გარემოებით. ატაქსიის ეტიოლოგიური მიზეზები შეიძლება იყოს შეძენილი ან მემკვიდრული.
შეძენილი მიზეზების ჩამონათვალი საკმაოდ ვრცელია. შეძენილი ატაქსიის მქონე ბევრ პაციენტში ატაქსია შეიძლება იყოს წამყვანი კლინიკური ნიშანი ან გადაიფაროს სხვა ნიშნებით.
ბევრი შეძენილი დაზიანების აღმოჩენა შესაძლებელია რადიოლოგიური კვლევებით. ზოგიერთ შემთხვევაში, რადიოლოგიური კვლევებით მხოლოდ ნათხემის ატროფია ვლინდება. ეს არასპეციფიკური მახასიათებელია, რომელიც საჭიროებს დამატებით დიაგნოსტიკურ გამოკვლევებს.
გენეტიკური ატაქსიის კლასიფიკაცია შეიძლება მოხდეს მემკვიდრეობის ტიპის მიხედვით, როგორიცაა აუტოსომურ-დომინანტური, აუტოსომურ-რეცესიული ან X-შეჭიდული. ხშირად გამოვლენილ გენეტიკური ატაქსიის კლინიკურ სურათში წამყვანია ნათხემისეული ნიშნები. თუმცა ბევრი მემკვიდრული მეტაბოლური დარღვევა, განსაკუთრებით ბავშვებში, ვლინდება ატაქსიის მკვეთრად ან მცირედ გამოხატული ნიშნებით. Online Mendelian Inheritance in Man (OMIM) Opens in new window ზოგადად, ატაქსიის გენეტიკური ფორმები ნათხემის და მიმდებარე სტრუქტურების ატროფიის შედეგად ვითარდება და შეიძლება გამოვლინდეს ვიზუალუზაციის მეთოდებით.
შეძენილი მიზეზები
ტოქსიკური
ნათხემის ალკოჰოლური დეგენერაცია შეძენილი ატაქსიის ყველაზე ხშირი მიზეზია.[6] ძირითადად, ეს განპირობებულია ნათხემის შუა ნაწილის(ვერმისი) დეგრადაციით, რაც გამოიწვევს პრომინენტულ მოძრაობით ატაქსიას, სადაც არ შეგვხვდება ზედა კიდურის, მეტყველების ან ოკულომოტორული პრობლემები. ზოგიერთ პაციენტს აღენიშნება ზედა კიდურის, მეტყველების ან ოკულომოტორული ჩართულობა.
ატაქსია მრავალმა მედიკამენტმა შეიძლება გამოიწვიოს, მათ შორის ანტიკონვულსანტებმა, როგორიცაა ფენიტოინი, კარბამაზეპინი, ოქსკარბამაზეპინი, ვიგაბატრინი, ტოპირამატი, ლამოტრიჯინი და ფენობარბიტალი.[7] ატაქსია შეიძლება გამოიწვიოს ქიმიოთერაპიამ, განსაკუთრებით ფტორუორაცილით და ციტარაბინით, ასევე ინტრათეკური მეთოტრექსატით, პროკარბაზინით, ეპოთილონებით, ვინკრისტინით და კაპეციტაბინით. სხვა მსგავსი პრეპარატებია ლითიუმი, ამიოდარონი, ციკლოსპორინი და ბისმუთის მარილები. კეტამინმა შეიძლება მწვავე ატაქსია გამოიწვიოს.[8]
ვერცხლისწყლის ტოქსიკურობა და ტოლუინის ზემოქმედება ასევე წარმოადგენს ატაქსიის მიზეზს.
სისხლძარღვოვანი და ჰიპოქსიური
მწვავე ატაქსია შეიძლება იყოს ნათხემში ან მის გზებში მომხდარი იშემიური და ჰემორაგიული ინსულტის შედეგი.
ქვემწვავე ატაქსიის მიზეზი შეიძლება იყოს ნათხემის სისხლძარღვოვანი წარმონაქმნები (მაგალითად, ფონ ჰიპელ-ლინდაუს სინდრომი).
სტაბილური ატაქსიური სინდრომი შეიძლება იყოს მძიმე ჰიპოქსიის, გულის შეტევის, ან იშემიური და ჰემორაგიული ინსულტის აღდგენითი პერიოდის გამოვლინება.
ინფექციური/პოსტ-ინფექციური
მწვავე ატაქსია შიძლება გამოიწვიოს ვირუსულმა ან ბაქტერიულმა მენინგოენცეფალიტმა, მათ შორის varicella zoster ვირუსმა, ებშტეინ-ბარის ვირუსმა, ლაიმის ბორელიოზმა, Listeria monocytogenes-მა, ტუბერკულოზის მიკობაქტერიამ, სტრეპტოკოკურმა პნევმონიამ ან ნეისერიულმა მენინგიტმა.
მწვავე ატაქსია შეიძლება გამოვლინდეს ვირუსული ინფექციის, მაგალითად, ჩუტყვავილას ან ებშტეინ-ბარის ინფექციიდან რამდენიმე კვირაში, ან იმუნიზაციის შემდეგ (მწვავე ცერებელიტი და მწვავე ნათხემისებური ატაქსია ბავშვებში).[9][10] ნათხემი ასევე შესაძლოა დაზიანდეს დიფუზური ენცეფალომიელიტის დროს, რომელიც ითვლება, რომ აუტოიმუნურია და პროვოცირებას უკეთებს ინფექცია.
ატაქსიის უეცარი დასაწყისი თავის ტკივილით შეიძლება გამოწვეული იყოს ნათხემის აბსცესით, რაც შეიძლება იყოს შუა ყურის ინფექციის გართულება.
აივ ინფექცია დაკავშირებულია პროგრესირებად ატაქსიასთან, რაც აუძლურებს პაციენტს რამდენიმე თვის განმავლობაში. აივ ინფექციის დროს განვითარებული დემენცია შეიძლება დაიწყოს ატაქსიით.[11][12]
პრიონული ცილებით გამოწვეული დაავადება უპირატესად ვლინდება ატაქსიით. არსებობს კროიცფელდტ-იაკობის დაავადების(CJD) ატაქსიური ვარიანტი. ატაქსია ხშირად შეიძლება გამოვლინდეს პრიონული (გერცმან-შტრაუსლერის სინდრომი), ისევე როგორც დაინფიცირებულის ხორცის ჭამასთან დაკავშირებული CJD-ს დროს.[13]
უიპლის დაავადების დროს ატაქსია შეიძლება გამოვლინდეს, როგორც ნევროლოგიური გართულება.[14]
ნეიროსიფილისმა შეიძლება გამოიწვიოს ატაქსია, როდესაც ზურგის ტვინის დორსალური სვეტის დაზიანება იწვევს ზურგის ტვინის ტაბესის (ტაბეს დორსალის) სინდრომს.[15]
ნეოპლაზიური/კომპრესიული
ატაქსიასთან ასოცირებული სიმსივნეებია: მედულობლასტომა, ასტროციტომა, ეპენდიმომა, ჰემანგიობლასტომა, მენინგიომა და ნათხემ-ხიდის კუთხის შვანომა.
უკანა ფოსოს პირველადი სიმსივნეები უფრო ხშირია ბავშვებში.[16] ცერებრალური გლიომა და ეპენდიმომა შეიძლება გამოვლინდეს ატაქსიით მაღალი ინტრაკრანიალური წნევის სიმპტომებთან ერთად. ჩვეულებრივ, ხიდის გლიომა ბავშვებში ვლინდება ქალას ნერვების მრავლობითი დამბლებით ატაქსიასთან ერთად და სხვა სიმპტომებით.
მოზრდილებში, ნათხემის და მისი მიმდებარე სტრუქტურების (მაგალითად, უკანა ფოსოს მენინგიომა) პირველადი და მეტასტაზური სიმსივნეები და მენინგეალური კარცინომატოზი შეიძლება გამოვლინდეს ატაქსიით.
ნათხემის კომპრესიის არასიმსივნურ მიზეზებში იგულისხმება კრანიოვერტებრალური გადაკვეთის ჩონჩხის ანომალიები, როგორებიცაა ბაზილარული ინვაგინაცია და არნოლდ-კიარის მალფორმაცია.
აუტოიმუნური
ატაქსია შეიძლება იყოს გაფანტული სკლეროზის გამოვლინება მაშინ, როცა დაზიანება მოიცავს ნათხემს ან ტვინის ღეროს. ხშირად გვხვდება სხვა სტრუქტურებთან, მაგალითად, მხედველობის ნერვთან, ზურგის ტვინთან და თავის ტვინის ჰემისფეროებთან დაკავშირებული სიმპტომები.
ნათხემის პარანეოპლასტიკური დეგენერაცია, ჩვეულებრივ, დაკავშირებულია იმუნური სისტემის დისფუქციასთან, რომელიც თავის მხრივ გამოწვეულია სხვადასხვა ვისცერული სიმსივნით, როგორებიცაა ფილტვის, საკვერცხის ან ძუძუს კიბო. შემთხვევების უმეტესობაში ატაქსია წინ უსწრებს კიბოს დიაგნოზს, რომლის დასადასტურებლად საჭიროა საგულდაგულო კვლევების ჩატარება.
ოფსოკლონუს-მიოკლონუს-ატაქსია (OMA) არის სინდრომი, რომელიც ხასიათდება თვალების უნებლიე, მრავავალვექტორიანი მოძრაობითა და კუნთების უნებლიე შეკუმშვით. ბავშვებში ოფსოკლონუს-ნიოკლონუს ატაქსიის -ს პროვოცირება შეიძლება გამოიწვიოს ნეირობლასტომამ. ზრდასრულებში ოფსოკლონუს-მიოკლონუს ატაქსია დაკავშირებულია პარანეოპლასტიკურ, ინფექციურ (ვესტ ნილოსის ვირუსი) ან პოსტინფექციურ ეტიოლოგიასთან.
იზოლირებული ატაქსიის მიზეზად ასევე მოიაზრება იმუნური მექანიზმი, რომელიც მოიცავს გლიადინის ანტისხეულებს (ცელიაკია) და გლუტამინის მჟავას დეკარბოქსილაზას საწინააღმდეგო ანტისხეულებს.[17][18]
ნეიროპათიის მწვავე ფორმა, გიენ-ბარეს სინდრომის მილერ-ფიშერის ვარიანტი, ასევე იწვევს ატაქსიას, ოფთალმოპლეგიას და არეფლექსია, რომლებიც რამდენიმე დღეში ვითარდება. ასეთივე კლინიკური სურათი შეიძლება ჩამოყალიბდეს ტვინის ღეროს ენცეფალიტის დროს (ბიკერშტაფის ენცეფალიტი).
ენდოკრინული
ჰიპოთირეოიდიზმი და ჰიპოპარათირეოიდიზმი შეიძლება გამოვლინდეს ატაქსიით.
მკვებავი
ვიტამინ B1-ისა და B12-ის დეფიციტმა შეიძლება გამოიწვიოს ატაქსია, დაწყებული ნათხემის ჭიის პათოლოგიით და მოგვიანებით უკანა სვეტების დისფუნქციით.[19][20]
ვიტამინ B1-ის დეფიციტთან დაკავშირებული ატაქსია ხშირად არის ვერნიკე-კორსაკოვის სინდრომის ერთ-ერთი ნიშანი ალკოჰოლდამოკიდებულ ადამიანებში და სხვა პაციენტებში, რომლებსაც აქვთ კვების მძიმე დეფიციტი.[21]
ატაქსია შეიძლება გამოიწვიოს ვიტამინ E-ს მწვავე დეფიციტმა, რომელიც გვხვდება ცხიმების მალაბსორბციის ან ზოგიერთი გენეტიკური სინდრომის დროს.[22]
სენსორული ნეიროპათია
სენსორული ნეიროპათია, რომელიც პირველადად აზიანებს პერიფერიული ნერვების ფართო მიელინიზებულ ბოჭკოებს, პროპრიოცეპტული მგრძნობელობის დაკარგვის გამო განაპირობებს სენსორულ ატაქსიას.[23]
ამ პაციენტებს აღენიშნებათ სიარულის და კიდურების მოძრაობის დისკოორდინაცია თვალის მოძრაობის ან ბულბური კოორდინაციის მოშლის გარეშე სიარულის მოშლა ისეთივე სახისაა, როგორიც ნათხემისებური ატაქსიის დროს.
მიზეზები შესაძლოა იყოს პარანეოსპლასტიკური ნეიროპათია, ზოგიერთი ტოქსინი (მაგ: პლატინის პრეპარატები, ვიტამინ B6-ს მაღალ დოზები), შაგრენის სინდრომი და მონოკლონურ გამოპათიასთან დაკავშირებულ ნეიროპათია. ზოგიერთი შემთხვევა იდიოპათიურია.
თანდაყოლილი მიზეზები
მემკდვიდრეობით ატაქსიებს, ჩვეულებრივ, აქვთ ქრონიკული მიმდინარეობა წლების განმავლობაში. ატაქსია შეიძლება იყოს ძირითადი კლინიკური სინდრომი აუტოსომურ-რეცესიული, აუტოსომურ-დომინანტური და X ქრომოსომასთან შეჭიდული გენეტიკური დეფექტების დროს, ასევე მიტოქონდრიული გენების დეფექტებით გამოწვეული დაავადებების შემთხვევაში.
დასახელებულია არაერთი პათოგენეზური ვარიანტი, მათ შორის ოქსიდაციური სტრესი, სუნთქვის ჯაჭვის მოშლა, ციტოსკელეტური ანომალიები, დნმ-ის აღდგენის დარღვევები, კომპანიონი (შაპერონი) ცილების დისფუნქცია, ცილის აგრეგაციის და ბმის დარღვევები, იონური არხების დისფუნქცია და სხვა.[5][24][25][26]
აუტოსომურ-დომინანტური ატაქსია ვითარდება, როცა მხოლოდ ერთი ალელი განიცდის მუტაციას და თაობიდან თაობას გადაეცემა, რა დროსაც დაავადებულის თითოეული შთამომავალში დაავადების განვითარების რისკი 50%-ს შეადგენს. შეთანხმების მიხედვით, პროგრესირებადი აუტოსომურ-დომინანტური ატაქსია მარკირებულია როგორც სპინოცერებრალური ატაქსია, ხოლო შემდეგ ხდება გენის კონკრეტული ლოკუსის მითითება. გარდა ამისა, არსებობს აუტოსომურ-დომინანტური ატაქსია ეპიზოდური სიმპტომებით (ეპიზოდური ატაქსია).
X-შეჭიდული ატაქსიები, პირველ რიგში ვლინდება მამაკაცებში, თუმცა გადაეცემა ქალებით. X-შეჭიდული ატაქსიის იშვიათ ტიპს ეწოდება მსხვრევადი-X-ტრემორ-ატაქსიის სინდრომი.
მიტოქონდრიული დნმ-ის სპორადულ ან იმ მუტაციებს, რომლებიც გადადიან თაობაზე დედის ხაზით, შეუძლიათ ატაქსიის გამოწვევა.
მემვიდრეობითი მიზეზები: აუტოსომურ რეცესიული
ფრიდრიხის ატაქსია
ყველაზე გავრცელებულია აუტოსომური რეცესიული ატაქსია; დაწყების საშუალო ასაკი 10-დან 15 წლამდეა.[4][27]
გენის მუტაცია ხდება მე-9 ქრომოსომის ფრატაქსინის გენის პირველ ინტრონში არსებულ ტრინუკლეოტიდში. როგორც ჩანს, მუტაცია შემოიფარგლება ინდო-ევროპული პოპულაციით.[24]
პათოგენეზი დაკავშირებულია ფრატაქსინის დეფიციტთან, პროტეინთან, რომელიც ახორციელებს მიტოქონდრიებში რკინის გადამუშავებას.
ასოცირებულია ვარიაბელურ კლინიკურ ფენოტიპთან. კლინიკური ნიშნებია ატაქსია, სპასტიურობა, პერიფერიული ნეიროპათია, დიზართრია, ფეხის დეფორმაცია, კორტიკოსპინალური ტრაქტის ნიშნები, სქოლიოზი, დიაბეტი, მხედველობის და სმენის დაქვეითება და მოუსვენარი ფეხების სინდრომი.[28]
ჰიპერტროიული კარდიომიოპათია არის კარდინალური ნიშანი; თუმცა ყველა პაციენტი, ვისაც აქვს ფრიდრიხის ატაქსია, უნდა იყოს გამოკვლეული კარდიომიპათიაზე ეკგ-ს და ექოკარდიოგრაფიის საშუალებით.[29][30]ფრიდრიხის ატაქსიის კლასიკური ფორმის მქონე პაციენტები მეტწილად 40 წლამდე კვდებიან.[31]ვარიანტის ფორმის მქონე პაციენტები უფრო დიდხანს ცოცხლობენ, განსაკუთრებით თუ არ ვლინდება კარდიომიოპათია.
RFC1-თან დაკავშირებული ნათხემისებრი ატაქსია[32]
სავარაუდოდ, მოგვიანებითი ატაქსიის ყველაზე ხშირი მიზეზია.
გენის მუტაცია არის პენტანუკლეოტიდის გამეორების ბიალელური გაფართოება, AAGGG, RFC1 გენის ინტრონში.
ნათხემისებრი ატაქსიის სინდრომის, ნეიროპათია ნეირონოპათიის და ვესტიბულური არეფლექსიის ყველაზე ხშირი მიზეზია, ე.წ. CANVAS სინდრომი.
დაავადების ზუსტი პათოგენეზი ჯერჯერობით უცნობია.
ატაქსია ტელეანგიექტაზია
მემკვიდრული ატაქსიის ყველაზე ხშირი მიზეზი ვლინდება 5 წლამდე.[6]
11 ქრომოსომის ATM გენში წერტილოვანი მუტაციების, ჩართვების და დელეციების შედეგები. ATM გენის პროდუქტი, სავარაუდოდ, ჩართულია ორჯაჭვიანი დნმ-ის დაზიანების აღდგენაში.[6][33]
კლინიკური ნიშნები მოიცავს ატაქსიას, ოკულოკუტანეურ ტელეანგიექტაზიას და იმუნოდეფიციტს რეციდივის მქონე სინოპულმონალური ინფექციებით.
ბავშვებს აქვთ დასხივების მიმართ მომატებული მგრძნობელობა და ამ ასაკში ყალიბდება ავთვისებიანი სიმსივნეები(როგორც წესი, ლიმფორეტიკულური).
გადარჩენილებს მოზრდილ ასაკშიც აქვთ მძიმე სიმსივნეების განვითარების მომატებული რისკი.
ალფაფეტოპროტეინის დონე არის მაღალი.[6]
მოგვიანებითი ატაქსია ტელეანგიექტაზია დაკავშირებულია ექსტრაპირამიდულ ნიშნებთან, უფროს ასაკთან, ნელ პროგრესირებასთან და გახანგრძლივებულ სიცოცხლესთან.[34]
SPG7 ასოცირებული ნათხემისებრი ატაქსია
რეცესიული ატაქსიის ხშირი მიზეზია.[35]
მეტწილად უკავშირდება SPG7 გენის რთულ ჰეტეროზიგოტურ მუტაციას. ეს გენი მემკვიდრული სპასტიკური პარაპლეგიის პათოგენეზშია ჩართული.
SPG7 აკოდირებს პარაპლეგინს, რომელიც არის მიტოქონდრიული AAA პროტეაზის კომპონენტი და AFG3L2- ის შემკვრელი პარტნიორი. AFG3L2-ის მუტაციები იწვევს 28-ე ტიპის ხერხემალნათხემის ატაქსიას.[35]
ატაქსია ოკულომოტორულ აპრაქსიასთან 1 (AOA 1) ერთად.
აუტოსომორ-რეცესიული ატაქსიის იშვიათი ფორმა. აუტოსომურ-რეცესიული ატაქსიის მეორე ყველაზე ხშირი ფორმაა ზოგიერთ რეგიონში, მაგალითად, პორტუგალიაში და, სავარუდოდ, ყველაზე ხშირი ფორმა იაპონიაში.
გამომწვევი მუტაციები მოიცავს აპრაქსინი გენს, რომელიც, სავარუდოდ, ჩართულია ერთჯაჭვიანი დნმ-ის დაზიანების აღდგენაში.[33][36]
კლინიკური ნიშნები ვლინდება ატაქსიის, პერიფერიულ ნეიროპათიის და ოკულომოტორული აპრაქსიის სახით.
პაციენტებში ვლინდება ჰიპოალბუმინემია და ჰიპერქოლესტერინემია.
ატაქსია ოკულომოტორულ აპრაქსიასთან 2 (AOA 2) ერთად
მუტაციები მოიცავს სენატაქსინის გენს, რომელიც ასევე დაკავშირებულია ერთჯაჭვიანი დნმ-ის დაზიანების აღდგენაში და რნმ-ის განვითარება/მიმდინარეობაში.[33][36][37]
კლინიკური ნიშნები AOA 1-ის დროს არსებულის ანალოგიურია.
ატაქსია ვიტამინ E -ს დეფიციტთან ერთად (AVED)
ხმელთაშუაზღვისპირეთში და იაპონიის იზოლირებულ კუნძულებზე აღწერილია ბევრი შემთხვევა, თუმცა ასეთი შემთხვევები დაფიქსირებულია სხვა რეგიონებშიც.
ატაქსიას იწვევს ვიტამინ E-ს დეფიციტი.
ძირითადი მუტაცია მოიცავს ალფა-ტოკოფეროლის ტრანსპორტერი გენის მუტაციას, ჰეპატური პროტეინი ჩართულია ვიტამინ E-ს ძალიან დაბალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინებად გარდაქმნაში.[33]
აბეტალიპოპროტეინემია
ამ დაავადებაში ატაქსია ვიტამინ E-ს დეფიციტის შედეგია და ამით ემსგავსება AVED-ს.
არის ცხიმის შეწოვის დეფექტი, რომელიც დაკავშირებულია მიკროსომული ტრიგლიცერიდის ტრანსპორტერი ცილის გენის კოდირების მუტაციასთან.[33]
კლინიკური ნიშნები მოიცავს ატაქსიას, აკანტოციტოზს და ბადურის დეგენერაციას.[38]
შარლევუ-საგენაის აუტოსომურ-რეცესიული სპასტიკური ატაქსია
ბავშვთა ასაკის ატაქსია პირველად აღწერეს როგორც შემთხვევათა ჯგუფი კანადის კვებეკის შარლევუ-საგენაის პროვინციიდან.
დადასტურებულია SACS გენის მუტაცია , რომელიც აკოდირებს შაპერონთან დაკავშირებულ ცილას.[33]
POLG 1-ს მუტაციით განპირობებული ატაქსია
ასევე დაერქვა მიტოქონდრიულ-რეცესიული ატაქსიის სინდრომი (MIRAS).
POLG 1 არის ბირთვით კოდირებადი პოლიმერაზა, რომელიც ჩართულია მიტოქონდრიული დნმ-ის სინთეზში.[33]
კლინიკური ნიშნები მოიცავს ოფთალმოპლეგიას და კუნთოვან სისუსტეს, ყლაპვის გაძნელებასა და ატაქსიას.
SCYL1 -ს მუტაციით განპირობებული ატაქსია
ვლინდება პროგრესირებადი სიარულის ატაქსიით ნათხემის ატროფიასთან ერთად, პერიფერიული ნეიროპათიით და რეციდივის მქონე ღვიძლის უკმარისობით ბავშვთა ასაკში.[39]
სპინოცერებრალური ატაქსიის ინფანტილური დასაწყისი (IOSCA)
აღწერილია ფინეთსი, იშვიათ დაავადებას წარმოადგენს
მუტაციები ვითარდება C10orf2 გენში, რომელიც აკოდირებს მიტოქონდრიულ ცილას Twinkle-ს და მის სხვადასხვა ბმის ვარიანტს.[33]
სპინოცერებრალური ატაქსია აქსონურ ნეიროპათიასთან ერთად (SCAN1)
გამოწვეულია მუტაციით TDP1 გენში,რომელიც აკოდირებს თიროზილ-დნმ ფოსფოდიესთერაზას პროტეინს, ჩართულს ერთჯაჭვიანი დნმ-ის დაზიანების აღდგენაში.[33]
იშვიათად განიხილება.
ატაქსია-ტელეანგიექტაზიის მსგავსი დარღვევა (ATLD)
შემჩნეულია მუტაციები MRE 11 გენში, რომელიც ასევე მონაწილეობს ორჯაჭვიანი დნმ-ის დაზიანების აღდგენაში.[33]
იშვიათად განიხილება.
მარინესკო-შეგრენის სინდრომი
მუტაცია მოიცავს SIL 1 გენს, რომელიც ჩართულია შაპერონის ფუნქციონირებაში.[33]
კლინიკური ნიშნები ვლინდება ატაქსიით, კატარაქტით, განვითარების დარღვევებითა და სიმაღლეში შეზღუდვით.
იშვიათად განიხილება.
ატაქსია კუნთების CoQ10 -ს დეფიციტთან ერთად
გენეტიკურად ატაქსიის და CoQ10-ის დეფიტის მქონე პაციენტები ჰეტეროგენურები არიან. ამ პაციენტებში შეიძლება ვიპოვოთ AOA 1 მუტაცია.[23]
ატაქსია არის მეტაბოლიზმის რეცესიულად (ან X-შეჭიდული) მემკვიდრეობითი დარღვევა.
ზოგიერთ კარგად ნაცნობ მეტაბოლურ რღვევაში ატაქსია შეიძლება იყოს წამყვანი ან უმნიშვნელო სიმპტომი. ისეთ დაავადებებში, როგორებიცაა ჰიპერამონემიური სინდრომი, ამინოაციდურია და პირუვატის/ლაქტატის მეტაბოლური დაავადება, ატაქსია შეიძლება იყოს წყვეტილი.
შემთხვევბში აღინიშნება ორნითინ-ტრანსკარბამილაზის და პირუვატდეჰიდროგენაზას დეფიციტი. სხვა დაავადებებში, როგორებიცაა ცერებრო-მყესოვანი ქსანთომატოზი და ჰექსოსამინიდაზას დეფიციტი, შეიძლება ჩამოყალიბდეს პროგრესირებადი ატაქსია.[23][33]
სხვა დაავადებები, სადაც ატაქსია შეიძლება გამოვლინდეს არის ვილსონის, რეფსუმის დაავადებები და ადრენომიელონეიროპათია.
სხვადასხვაგვარი ატაქსიები
ბავშვთა ასაკის ზოგიერთი ატაქსია ჯერ კიდევ არ არის ბოლომდე გამოკვლეული.
ატაქსია მიოკლონუსთან ერთად ერთ-ერთ პოპულაციაში დაკავშირებულია ცისტატინ B-ს მუტაციასთან(უნვერიხთ-ლუნდბორგის სინდრომი); სხვა შემთხვევებში ამ კომბინაციის გამოწვევა შეუძლია მიტოქონდრიული დნმ-ის მუტაციებს, ცეროიდულ ლიპოფუსცინოზს და სიალიდოზს.
გარდა ამისა, ატაქსიით დაავადებულ ზოგიერთ ბავშვში გვხდება ჰიპოგონადიზმიც; ეს შეიძლება ნაწილში იყოს მიტოქონდრიული წარმოშობისა, ხოლო მეორე ნაწილში კი უკავშირდებოდეს სხვა გენეტიკურ დარღვევებს.
შენიშვნა: IOSCA, SCAN1, ATLD, მარინესკო-შეგრენის სინდრომი და შერეული ატაქსიები არ იქნება განხილული ამ მონოგრაფიაში მათი იშვიათობის გამო.
ნიმან-პიკის დაავადება ტიპი C (NP-C)
მუტაცია გვხვდება NPC1 ან NPC2 გენებში. ეს განაპირობებს ქოლესტეროლის უჯრედშიდა აკუმულაციას და ცვლილებებს სფინგოლიპიდების მეტაბოლიზმში. შემთხვევების უდიდეს ნაწილზე (95%) პასუხიმგებელია NPC1 მუტაცია.[40]
გამოვლინება განსხვავდება დაწყების ასაკის მიხედვით. ატაქსია შეიძლება იყოს მოგვიანებით-ინფანტილური, იუვენილური და ზრდასრულ ასაკში დაწყებული ფორმის. შეიძლება გამოვლინდეს დისმეტრიით, დისდიაკოქოკინეზიით, დიზართრიით და სიარულის ატაქსიით. ეს დაკავშირებულია ნათხემში პურკინიეს უჯრედების დაკარგვასთან. ნათხემისებური ატაქსია არის ზრდასრულ ასაკში დაწყებული ატაქსიის ხშირი ფორმა. სხვა ნევროლოგიური ნიშნები მოიცავს თვალის ნებითი, საკადური მოძრაობის დარღვევას (ხშირად ყველაზე ადრე შესამჩნევი ნევროლოგიური ნიშანი), მიოკლონუსს ან მიოკლონურ ტრემორს, დისტონიას, კრუნჩხვებს, კუნთების დაბალ ტონუსს, განვითარების დარღვევას ბავშვებში და დემენციას ზრდასრულლებში. სისტემური სიმპტომებია ჰეპატოსპლენომეგალია და ღვიძლის დაავადება.
მემკვიდრეობითი მიზეზები: აუტოსომურ დომინანტური
Spinocerebellar ატაქსია (SMA) არის აუტოსომური დომინანტური და როგორც წესი, გამოჩნდება 20 წლის შემდეგ.[30]ყველა მათგანს აქვს მსგავსი კლინიკური ნიშნები, თუმცა გამორჩეული ნიშნები შეიძლება შეინიშნოს ზოგიერთ ტიპში.[5][25][33][43][44]თუმცა არც ერთი ნიშნით არ შეიძლება ერთი გენოტიპის მეორისგან ზუსტად დიფერენცირება.
ბევრი ცნობილი SCA დაკავშირებულია არასტაბილურ ნუკლეოტიდურ გამეორებებთან. SCA 3 (ასევე ცნობილია როგორც მაჩადო-ჯოზეფის დაავადება), SCA 2, SCA 6 და SCA 1 მსოფლიოში ყველაზე გავრცელებული ფორმებია.[45] ამ გამეორებების დაავადებათა ფართო სპექტრში, ასაკის მნიშვნელობა დიდია დაავადების დაწყების თვალსაზრისით და მინიმუმ ნაწილბორივად დაკავშირებულია გაფართოების ზომის ტენდენციაზე, რათა უფრო გაიზარდოს ახალგაზრდა პოპულაციაში ტრანსმისიასთან ერთად.
ცოტა ხნის წინ დახასიათებულ SCA-ს აქვს სხვა მუტაციური მექანიზმები, როგორებიცაა წერტილოვანი მუტაციები, ჩართვები და დელეციები. SCA-სთან მუშაობის კლინიკური გამოცდილება შეზღუდულია და ზოგიერთი მათგანის ფენოტიპური სპექტრი შეიძლება არც იყოს ცნობილი. ამასთან ერთად, ზოგიერთი SCA-ს რეალური გავრცელება შეიძლება იყოს უფრო მაღალი, ვიდრე ახლა ითვლება.
ასევე, არსებობს ოჯახები, რომლებშიც ატაქსია ვლინდება ეპიზოდურად, შეტევებს შორის ნათელი პერიოდებით ან მსუბუქი ნარჩენი მოვლენებით(ეპიზოდური ატაქსია).[25]
მიუთითეთ, რომ აქ არ არის SCA 9 ან SCA 24.
სპინოცერებრალური ატაქსია 1 (SCA1)
პირველი აუტოსომურ-დომინანტური ატაქსია ლოკალიზებული უნდა იყოს ქრომოსომაში. სავარაუდოდ, აუტოსომურ-დომინანტური ატაქსიის მეოთხე ტიპი ყველაზე ხშირია მსოფლიოში.[46]
კლინიკური ნიშნები მოიცავს ატაქსიას, როგორც ზედა მოტორული ნეირონის სიმპტომს, ჰიპერმეტრიულ საკადებს, პერიფერიულ ნეიროპათიას, დიზართრიას და ადრეულ ასაკში განვითარებას.
სიკვდილს იწვევს მოძრაობის შეზღუდვის ისეთი გართულებები, როგორებიცაა ასპირაცია და პნევმონია, ცუდი კვება და საშარდე გზების ინფექციები.
მუტაცია არის 6p23 ქრომოსომის ATXN1 გენში არასტაბილური CAG მონაკვეთების გამრავლება.
სპინოცერებელური ატაქსია 2 (SCA2)
ფენოტიპი ძალიან ჰგავს SCA 1-ს.
კუბის დიდი დამფუძნებელი პოპულაცია.
მუტაცია არის არასტაბილური CAG-ის განმეორებების გაფართოების ატაქსინის 2 გენში ATXN2(12q ქრომოსომა).
ახალშობილებში შეიძლება გამოვლინდეს ჰიპოტონიით, გონებრივი ჩამორჩენითა და პიგმენტური რეტინიტით, ხოლო მოზრდილებში - ატაქსიით, ნელი საკადებით, პერიფერიული ნეიროპათიითა და ჰიპორეფლექსიით.[47][48]
სპინოცერებრალური ატაქსია 3 (SCA 3 ან მაჩადო-ჯოზეფის დაავადება [MJD])
MJD მუტაცია არის CAG განმეორებების გაფართოება ატაქსიაში 3 ცილის მიერ კოდირებული MJD1 გენი, ATXN3 (ქრომოსომა 14q).[49]
პორტუგალიის დიდი დამფუძნებელი პოპულაცია.[50]
ყველაზე ხშირია სპინოცერებელური ატაქსია.[51]
კლინიკური ნიშნები მოიცავს ატაქსიას, ასევე ნელ საკადებს, ფტოზს, ნისტაგმს, კოგნიტურ დარღვევებს და ექსტრაპირამიდულ სიმპტომებს, მაგალითად, დისტონიას და პარკისონიზმს.
შეიძლება გამოვლინდეს ზედა მოტორული ნეირონის სიმპტომები(სპასტიურობა, ჰიპერრეფლექსია და ფეხის თითების მაღლა აწევა) ან ქვედა მოტორული ნეირონის სიმპტომები (ფასციკულაციები და დაწეული ტონუსი).
სპინოცერებელური ატაქსია 4 (SCA4)
SCA 4-თან დაკავშირებით, რომელიც ლოკალიზებულია 16q ქრომოსომაში, გამოცდილება მწირეა.[52]
თუმცა მისი პათოგენეზური როლი ბუნდოვანია.
სენსორული აქსონების ნეიროპათია და სიყრუე.
სპინოცერებელური ატაქსია 5 (SCA 5, ან ლინკოლნის ატაქსია)
სპინოცერებელური ატაქსიით 5 (SCA 5, ან ლინკოლნის ატაქსია) დადასტურებულად დაავადებული ოჯახების რაოდენობა მცირეა. ოჯახის წევრები, სადაც SCA 5 ლოკალიზებულია 11q ქრომოსომაში, იყვნენ ბრაამ ლინკოლნის შთამომავლები.[53][54]
აქვს შედარებით უკეთესი პროგნოზი, ვიდრე SCA 1, 2, და 3-ს; ადრეულად ყალიბდება, თუმცა ნელა მიმდინარეობს.
წერტილოვანი მუტაციები და ჩართვები ბეტა-სპექტრინის გენში, SPTBN2, წარმოადგენს SCA 5-ის წარმოქმნის საფუძველს.
ვლინდება ადრეულ მოზრდილობის პერიოდში სუფთა ნათხემისეული სინდრომით.
სპინოცერებელური ატაქსია 6 (SCA6)
მუტაცია არის მცირე CAG განმეორებების გაფართოება ალფა-ქვენაწილაკში 19q ქრომოსომაში ნეირონული P/Q ტიპის კალციუმის არხების გენი, CACNA1A, ქრომოსომა 19q-ზე.
წარმოდგენილია ასაკის ფართო დიაპაზონი,ადრეული მოზრდილობის ხანიდან 60 წლამდე, ნელა პროგრესირებადი ატაქსიით.
კლინიკური ნიშნები მოიცავს ჰორიზონტალურ და ვერტიკალურ ნისტაგმს.[55]
ერთსა და იმავე გენში მომხდარი განსხვავებული მუტაციები იწვევს ეპიზოდურ ატაქსიის ტიპ 2-ს და ოჯახურ ჰემიპლეგიურ შაკიკს. არსებობს გარკვეული კლინიკური გადაფარვა ამ სამ დარღვევას შორის.[56]
სპინოცერებელური ატაქსია 7 (SCA7)
დაავადების განვითარებაზე პასუხისმგებელია მკვეთრად არასტაბილური CAG გაფართოება ATXN7 გენში (3q ქრომოსომა).
კლინიკური ნიშნები მოიცავს ბადურის დეგენერაციას შემდგომში მხედველობის დაკარგვით და ატაქსიას; ხშირად სწრაფად პროგრესირებადია. ბავშვობის ასაკში დაწყებას უკავშირდება კრუნჩხვები და მიოკლონუსი.[57][58]
სპინოცერებელური ატაქსია 8 (SCA8)
უჩვეულოა ის, რომ ის გამოწვეულია ტრინუკლეოტიდური განმეორებების მუტაციის ორმხრივი ექსპრესიით (CTG*CAG), რათა შეიქმნას ორი მუტანტური გენი. გენი ატაქსინ 8 (ATXN8) კოდირებულია CAG მიმართულებით, ხოლო ატაქსინ 8-საწინააღმდეგო-ძაფის გენი ექსპრესირებს არაკოდირებულ CUG ექსპანიის რნმ-ს. სავარუდოდ, ორივე პროდუქტი ხელს შეუწყობს დაავადებას.[59]
SCA8-ს აქვს ძალიან მცირე გამოვლინების რისკი, განსაკუთრებით მამისგან გადაცემის შემთხვევაში. CTG განმეორებები შეიძლება შეიკუმშოს სპერმაში.[60]
კლინიკური ნიშნები მოიცავს ატაქსიას და ჰიპერრეფლექსიას ოკულომოტორულ დისფუქციასთან ერთად უფრო შორს წასულ სტადიაზე; არის ნელა პროგრესირებადი.
სპინოცერებრალური ატაქსია 10 (SCA 10)
დაფიქსირებულია მექსიკის და ცენტრალური და სამხრეთი ამერიკის რამდენიმე ოჯახში, ასევე შესაძლოა გამოვლინდეს ამერიკელი ინდიელების შთამომავლებში.[61]
მიზეზობრივი მუტაცია არის 22q ქრომოსომის ataxin 10 გენში არასტაბილური პენტანუკლეოტიდური (ATTCT) გამრავლება 5' UTR-ში.
გენი ვრცელდება მთელ ტვინში; პაციენტებს აქვს ნათხემის და ქერქის ატროფია.
ატაქსია და პერიოდული გულყრები.
სპინოცერებრალური ატაქსია 11 (SCA 11)
ამ დაავადებასთან დაკავშირებული გამოცდილება მწირია.
აღმოჩნდა, რომ მუტაცია მოიცავს TTBK 2 გენს, რომელიც ჩართულია tau protein ის გზაში. 15q ქრომოსომის ლოკუსი[53]
მსუბუქი ატაქსია.
სპინოცერებელური ატაქსია 12 (SCA 12)
იშვიათია მთელ მსოფლიოში, თუმცა დაფიქსირებულია რამდენიმე ოჯახი ინდოეთში.
მუტაცია არის CAG მონაკვეთების გამრავლება, თუმცა ეს ტრაქტი ლოკალიზებულია 5q ქრომოსომის PPP2R2B გენის პრომოტორულ რეგიონში.[62]
ნელა პროგრესირებადი ატაქსია, დემენცია, პარკინსონიზმი, ჰიპერრეფლექსია და მოძრაობების ტრემორი.
სპინოცერებელური ატაქსია 13 (SCA13)
მუტაცია არის 19q ქრომოსომის კალიუმის არხის გენში (KCNC3).[63]
სიმაღლეში ზრდის შეზღუდვა და მსუბუქი კოგნიტური დარღვევები.
სპინოცერებრალური ატაქსია 14 (SCA 14)
აღწერილია რამდენიმე ოჯახი. მუტაცია მოიცავს 19q ქრომოსომის PRKCG გენს.[64]
შედარებით ჭეშმარიტი ნათხემისებრი ატაქსია.
აქსიალური მიოკლონუსი.
სპინოცერებელური ატაქსია 15/16 (SCA 15/16)
თავდაპირველად გამოვლინდა ავსტრალიურ ნათესაობაში ჭეშმარიტ ცერებელურ ატაქსიასა და ნელა პროგრესირებასთან ერთად, დელეცია მოიცავს ორ კონტიგოურ გენს (SUMF1 და ITPR1), რომელიც მდებარეობს ქრომოსომა 3q-ზე.
იაპონურ ოჯახებში ნელა პროგრესირებად ატაქსიასთან და თავის ტრემორთან ერთად, მარკირებულია SCA 16, ასევე ნაპოვნია ITPR1 გენის დელეცია, რომელიც, სავარაუდოდ, არის გამომწვევი გენი.[65][66]
სპინოცერებელური ატაქსია 17 (SCA11)
მრავალი ოჯახი, მათ შორის სპორადული შემთხვევებიც, დაფიქსირებულია მუტაციებით.
გამოწვეულია მე-6q ქრომოსომაზე CAG გამეორების ექსპანსიით TATA-შეკავშირებულ პროტეინის გენში.[67]
კოგნიტური დარღვევები და ექსტრაპიდამიდული სიმპტომები, მათ შორის ქორეა, დისტონია, მიოკლონუსი და ეპილეფსია.
სპინოცერებელური ატაქსია 18 (SCA 18), ასევე გვხვდება აუტოსომურ დომინანტური სენსომოტორული ნეიროპათია ატაქსიის სახელწოდებით.
აღწერილია ორი ოჯახის 7q ქრომოსომაზე გენის ლოკუსით.[68]
კანდიდატი გენი არის IFRD1.
ნისტაგმი, ჰიპორეფლექსია, დიზართრია, სენსომოტორული ნეიროპათია.
სპინოცერებრალური ატაქსია 19/22 (SCA 19/22)
თავდაპირველად აღწერილია ერთადერთ დანიურ ოჯახში და ლოკალიზებულია 1p ქრომოსომაზე.
იგივე რეგიონი SCA 22-ის ლოკუსია,[69]თავდაპირველად აღწერილია, როგორც იზოლირებული ატაქსიის მოგვიანებით დაწყების მიზეზი ჩინურ ოჯახში.
მუტაციები voltage-gated პოტასიუმის არხში KCND3.
სხვადასხვა კოგნიტური დარღვევები, მიოკლონუსი, ტრემორი, ჰიპერეფლექსია, ნელა პროგრესირებადი.[69][70][71][72]
სპინოცერებელური ატაქსია 20 (SCA20)
აღწერილია ერთადერთ ავსტრალიურ ოჯახში. გენეტიკური ანომალია არის 11 ქრომოსომაზე და მოიცავს დნმ-ის სეგმენტის დუბლიკაციას.[73]
ხასიათდება ნელა პროგრესირებადი ატაქსიით და დიზართრიით.
პაციენტების ორ მესამედს აღენიშნება სასის მიოკლონუსი და სპაზმური დისფონია; დისფონია შეიძლება წლებით უსწრებდეს ატაქსიას. ასევე გამოხატულია ბრადიკინეზია და ჰიპერრეფლექსია.
კბილისებრი კალციფიკაცია კომპიუტერულ ტომოგრაფიაზე (CT).
სპინოცერებელური ატაქსია 21 (SCA21)
ქცევითი და კოგნიტური დარღვევები და ექსტრაპირამიდული სიმპტომები, მათ შორის რიგიდულობა, აკინეზია და ჰიპორეფლექსია.
სპინოცერებელური ატაქსია 23 (SCA23)
აღწერილია რომ გამოიწვია ატაქსია 4 დანიურ ოჯახში.
გამოწვეულია პროდინოპრინის (PDYN) გენში მისსენს მუტაციით.[76]
სპინოცერებელური ატაქსია 25 (SCA25)
აღწერილია ერთ ფრანგულ ოჯახში. ლოკალიზებული 2p ქრომოსომაში.[77]
პერიფერიული სენსორული ნეიროპათია და არეფლექსია.
სპინოცერებელური ატაქსია 26 (SCA26)
იზოლირებული ატაქსიის მიზეზები. აღწერილია ერთადერთ ოჯახში და ლოკალიზებულია 19p ქრომოსომაზე.[78]
დიზართრიასთან.
EEF2 გენი.
სპინოცერებელური ატაქსია 27 (SCA27)
აღწერილია ერთადერთ ოჯახში.
მუტაცია დაფიქსირებულია ფიბრობლასტების ზრდის ფაქტორის (FGF) მე-14 გენში (ქრომოსომა13 q).
კანკალის ადრეული გამოვლენა, სახის დისკინეზია და სენსორული ნეიროპათია.[79]
სპინოცერებელური ატაქსია 28 (SCA28)
აღწერილია ერთადერთ იტალიურ ოჯახში.
შეიძლება იყოს მე-18 ქრომოსომის AFG3L2 გენის მუტაციის შედეგი.[80]
ჰიპერრეფლექსია, ფტოზი და ოფთალმოპლეგია.
სპინოცერებელური ატაქსია 29 (SCA29)
აღწერილია ერთადერთ ოჯახში კოგნიტური დარღვევებით, არაპროგრესირებადი ატაქსიით და ლოკალიზებულია 3p ქრომოსომის ITPR1გენში.[81][82]
სუფთა ატაქსია.
სპინოცერებელური ატაქსია 30 (SCA30)
აღწერილია ერთ ავსტრალიურ ოჯახში ლოკუსით 4q ქრომოსომაში.[83]
სუფთა ატაქსია.
სპინოცერებელური ატაქსია 31(SCA31)
გამოწვეულია პენტანუკლეოტიდური გამეორების კომპლექსით, რომელიც შეიცავს TAAAA, TAGAA, და TGGAA მონაკვეთებს, რომლებიც განლაგებულია ორი გენის შემცველ ინტრინში - BEAN და TK2, რომელთა ტრანსკრიპციაც საწინააღმდეგო მიმართულებებით მიმდინარეობს.[84]
ატაქსია და პროგრესირებადი ნეიროსენსორული სმენის დაკარგვა.
ხშირია იაპონიაში.[43]
სპინოცერებელური ატაქსია 32 (SCA32)
სპინოცერებელური ატაქსია 34 (SCA34)
ELOVL4 გენი 16p12.[85]
ნეიროკუტანეური სინდრომი და ჰიპორეფლექსია;კანის ცვლილებები ქრება მოზრდილ ასაკში.[86]
სპინოცერებელური ატაქსია 35 (SCA35)
მუტაცია TGM6-ში 20p13.[58]
ფსევდობულბური დამბლა, ტრემორი, ჰიპერრეფლექსია და კისერმრუდობა.
სპინოცერებელური ატაქსია 36 (SCA 36/Asidan)
გამოწვეულია ნუკლეოლარული პროტეინ 56-ის (NOP56) გენში ჰექსანუკლეოტიდური მონაკვეთების GGCCTG გამრავლებით. ვლინდება ღეროს ატაქსიით, ატაქსიური დიზართრიით, კიდურების ატაქსიით, ჰიპერრეფლექსიით და მოტორული ნეირონის პროგრესირებადი დაავადებით. აქ არის ნათხემის პურკინიეს უჯრედების დეგენერაცია ქვედა მოტორული ნეირონის დაკარგვით. დაწყების ტიპური ასაკი არის <50 წელი.[87]
სპინოცერებელური ატაქსია 37 (SCA37)
უცნობი გენი 1p32 ქრომოსომაზე.[58]
თვალის ანომალური ვერტიკალური მოძრაობა.
სპინოცერებელური ატაქსია 38 (SCA38)
სპინოცერებელური ატაქსია 40 (SCA40)
CCDC88C გენი 14q32-ზე.[58]
ატაქსიის ზრდასრულ ასაკში დაწყება.
სპასტიურობა და რეფლექსების გაცხოველება.
სპინოცერებელური ატაქსია 41 (SCA41)
გენი TRPC3, ქრომოსომა 4q27.[89]
ატაქსიის ზრდასრულ ასაკში დაწყება.
სპინოცერებელური ატაქსია 42 (SCA42)
გენი CACNA1G, ქრომოსომა 17q21.[90]
დაწყების ასაკი ვარიაბელურია, ვლინდება ძირითადად ნათხემისებრი ატაქსიით.
ფუნქციის დაკარგვის მუტაციები Cav3.1 კალციუმის არხში, აკოდირებს CACNA1G.
ფუნქციის შეძენის მუტაციები CACNA1G ში იწვევს ნეიროგანვითარების დაავადებას SCA42-ND, სიმპტომები ვლინდება დაბადებისას ან ჩვილის ასაკში. ჰიპოტონია, ფსიქომოტორული ჩამორჩენა ან მეტყველების არარსებობა/მძიმე შეფერხება. სხვადასხვა დისმორფული ნიშნები და ეპილეფსია.
სპინოცერებელური ატაქსია 43 (SCA43)
გენი MME 3q25-ზე, რომელიც აკოდირებს მემბრანულ მეტალოენდოპეპტიდაზას.[91]
გვიან დაწყებული ატაქსია, ხშირად ნეიროპათიით.
სპინოცერებელური ატაქსია 44 (SCA44)
გენი GRM1 6q24-ზე, რომელიც აკოდირებს მეტაბოტროპული გლუტამატის რეცეპტორს 1 (mGluR1).
ფუნქციის შეძენის მუტაციები იწვევს გვიანი გამოვლინების ნათხემისებრ ატაქსიას.[92]
გენის სიგრძის შემცირების გამომწვევი მუტაციები, რომლებიც ფუნქციის დაკარგვით მიმდინარეობს იწვევს ადრეული გამოვლინების შეფერხებას და ატაქსიას.
სპინოცერებელური ატაქსია 45 (SCA45)
გენი FAT2 5q33-ზე აკოდირებს ცხიმის ატიპიურ კადერინ 2-ს (FAT2).
სპინოცერებელური ატაქსია 46 (SCA46)
გენი PLD3 19q13-ზე აკოდირებს ფოსფოლიპაზა D ოჯახის ფერმენტს.[95]
ატაქსიის დაწყება მოზრდილობის ასაკში, სენსორულ-აქსონური ნეიროპათია.
სპინოცერებელური ატაქსია 47 (SCA47)
გენი PUM1 1p35-ზე აკოდირებს Pumilio 1 -ს.
მოგვიანებითი გამოვლინების ფორმა, მეტწილად ნათხემისებრი ატაქსია მსუბუქი ატროფიით ნათხემის ცენტრში, ეწოდება Pumilio 1 დაკავშირებული ნათხემისებრი ატაქსია (PRCA).[49][96]
ადრეული გამოვლინების ფორმა დაგვიანებული მოტორული განვითარებით, ადრეული გამოვლინების ატაქსიით და მოკლე სიმაღლით, ცვალებადი კოგნიტური დაქვეითებით და გულყრებით, ეწოდება Pumilio-1 დაკავშირებული განვითარების შეფერხება, ატაქსია და გულყრები (PADDAS).
დაავადების მექანიზმი შეიძლება დაკავშირებული იყოს რეპრესორული ფუნქციის დაკარგვასთან და ATXN1 დონის მომატებასთან.
სპინოცერებელური ატაქსია 48 (SCA48)
გენი STUB1 16p13-ზე აკოდირებს STUB1, ანუ CHIP, უბიქიტინ ლიგაზა/კოშაპერონს, რომელიც მონაწილეობს ცილის ხარისხის კონტროლში.
სიარულის ატაქსია და/ან კოგნიტურ-აფექტური სიმპტომები ზრდასრულობის შუა პერიოდში.[97]
დენტატირუბრალურ-პალიდო-ლუიზიან ატროფია (DRPLA).
ეს დარღევები გაერთიანებულია ატაქსიით, მიუხედავად იმისა, რომ ყველა არ წარმოადგენს SCA -ს, ატაქსია წარმოადგენს დაავადების ძირითად ნიშანს.[98]
პათოლოგია აღწერილია 1970 წელს ამერიკულ ატაქსიით დაავადებულ ოჯახის შემთხვევით; აღინიშნება დეგენერაციული ცვლილებები ნათხემის დენტატის ნაწილში, წითელ ბირთვში, პალიდუმში და სუბთალამურ ბირთვში.
კლინიკური ნიშნები ატაქსიასთან ერთად მოიცავს: კრუნჩხვებს, ქორეას, დისტონიას, მიოკლონუსს, დემენციასა და პარკისონიზმს.
იაპონიაში არსებობს DRPLA -თი დავადებული გაცილებით მეტი ოჯახი, სადაც მუტაციის საფუძველს წარმოადგენს მე-12 ქრომოსომაში ატროპინის გენში CAG მონაკვეთების გამრავლება. გამრავლება არის ძალიან არასტაბილური და შეიძლება გამოვლინდეს ნაადრევად (ბავშვობის ასაკში).
სხვა დომინანტურად მემკვიდრეობითი დარღვევები, რომლებიც ატაქსიას მოიცავს დაავადების მნიშვნელოვან ნაწილად
KCNMA1 ასოცირებული ატაქსია: თავდაპირველად ერთ საუდი ოჯახში აღწერილი იყო როგორც ნათხემის ატროფიის, განვითარების შეფერხებისა და გულყრების სინდრომი (CADEDS) და ვითარდება KCNMA1-ის ჰომოზიგოტური მუტაციების შედეგად, რომელიც აკოდირებს კალციუმით აქტივირებულ კალიუმის (BK) არხს. შემდგომში დადგინდა, როგორც განვითარების დარღვევის მიზეზი, რომელიც წარმოიქმნება ამ იონურ არხზე დომინანტური ფუნქციის დაკარგვის მუტაციებით და იწვევს განვითარების შეფერხებას, ინტელექტუალურ შეზღუდვას, ატაქსიას, ღერძულ ჰიპოტონიას, ნათხემის ატროფიას და მეტყველების შეფერხებას/აპრაქსიას/დიზართრიას.[99]
KCNN2 ასოცირებული ატაქსია: გენი, რომელიც აკოდირებს მცირე გამტარობის კალციუმით გააქტიურებულ კალიუმის არხს ტიპი 2 (SK2). დადგენილია, როგორც დომინანტური მემკვიდრეობით გამოწვეული მოტორული და ენის განვითარების შეფერხება, ინტელექტუალური შეზღუდული შესაძლებლობები, მოძრაობის ადრეული დაწყების დარღვევები, რომელიც მოიცავს ნათხემის ატაქსიას და/ან ექსტრაპირამიდულ სიმპტომებს.[100]
ეპიზოდური ატაქსია ტიპი 1 (EA 1)
აღწერილია წონასწორობის დარღვევის ძალიან ხანმოკლე (წუთები) ეპიზოდები, სინდრომი იწყება ბავშვობაში.
შეტევებს შორის არ ვლინდება ნევროლოგიური დეფიციტი, გარდა კუნთების მიოკიმიისა.
მე-12 ქრომოსომაზე კალიუმის არხის გენის (KCNA 1) მუტაცია არის პასუხისმეგებელი.[25]
ეპიზოდური ატაქსია ტიპი 2 (EA 2)
განაპირობებს ატაქსიის გამოვლინებებს, რომლებიც გრძელდება რამდენიმე საათის განმავლობაში, ხშირად დაკავშირებულია ვარიაბელურ სიმპტომებთან.
კალციუმის არხის სუბნაწილაკში (CACNA 1A) წერტილოვანი მუტაციის (ხშირად nonsense მუტაციის) გამო, რომელიც დაზიანებულია SCA 6-ს დროს. დამატებითი მისსენს-მუტაცია იმავე გენში დაკავშირებულია ოჯახურ ჰემიპლეგიურ შაკიკთან.[25]
სხვა ეპიზოდური ატაქსიები
მემკვიდრეობითი მიზეზები: X-დაკავშირებული
ატაქსიის მქონე რამდენიმე ოჯახს აქვს X-შეჭიდული სახის მემკვიდრეობა, თუმცა ძირითადად ისინი არ ვლინდება. მსხვრევადი X სინდრომი არის მამაკაცებში ინტელექტუალური ჩამორჩენის ყველაზე ხშირი მიზეზი და დაკავშირებულია X ქრომოსომის FRAXA გენში CGG მონაკვეთების გამრავლებასთან (გამეორებულია 200-ზე მეტჯერ).[103] FXTAS -თი დაავადებული პაციენტების დედებსა და ბაბუებს (დედის მხრიდან) შეიძლება ჰქონდეთ პრემუტაცია(55-200-მდე ასლი) დაზიანებულ ალელში. მამაკაცებს, რომლებსაც აქვთ ასეთი ტიპის პრემუტაცია(იშვიათად ქალებს), გვიანი მოზრდილობის ხანაში შეიძლება გამოუვლინდეთ ნევროლოგიური სინდრომი, რომელიც ხასიათდება ნათხემისეული ატაქსიით, ინტენსიური ტრემორითა და პერიფერიული ნეიროპათიით. შეიძლება აღინიშნოს პარკინსონიზმი.[104] ზოგიერთმა კვლევამ, რომელიც ფოკუსირებული იყო სპორადულ ატაქსიაზე აჩვენა, რომ ასეთ პაციენტებში მსხვრევადი X-პრემუტაცია საკონტროლო ჯგუფთან შედარებით მეტი რაოდენობითაა წარმოდგენილი.[26]
მემდკვიდრეობითი მიზეზები: მიტოქონდრიული დნმ-ის მუტაცია
ატაქსია შეიძლება გამოვლინდეს ბევრი დაავადების დროს, რომლებიც დაკავშირებულია მიტოქონდრიული დნმ-ის პირველად პათოლოგიასთან და სუნთქვითი ჯაჭვის დეფექტებთან. ხშირად ატაქსია არის ნერვული სისტემის და სისტემური გამოვლინებების ერთ-ერთი სახე. ატაქსიას შეუძლია დაამძიმოს ისეთი დაავადებები, როგორიცაა: მიოკლონური ეპილეფსია დაგლეჯილი წითელი ბოჭკოებით (MERRF); მიტოქონდრიული ენცეფალოპათია ლაქტაზური აციდოზით (MELAS) და ინსულტის მსგავსი ეპიზოდებით; ნევროლოგიური სისუსტე, ატაქსია, პიგმენტური რეტინიტი (NARP) და კეარნს-საირის სინდრომი (KSS). ჩამოთვლილთაგან ზოგიერთი სინდრომი ვლინდება სპორადულად (მაგ. KSS), ზოგი კი დედის ხაზით არის მემკვიდრეობით მიღებული.[105]
იდიოპათიური (სპორადული)
ეს ტერმინი გამოიყენება პროგრესირებადი ატაქსიისთვის, რომელიც, ჩვეულებრივ, გვიან მოზრდილობის ასაკში იწყება (> 50 წლის ასაკში), სხვა ნერვული სისტემის ნიშნებით ან მის გარეშე, როცა კონკრეტული მიზეზი დადგენილი არ არის.
ეს ტერმინი გამოიყენება გვიანი მოზრდილობის ხანის (50 წელზე მეტი) ნევროლოგიური სიმპტომებით ან მის გარეშე მიმდინარე პროგრესირებადი ატაქსიის აღსანიშვნავად, რომლის წარმოშობის მიზეზი არ არის დადგენილი. არ არსებობს განსაზღვრული გაიდლაინი. ავტორის ხედვით, თუ ატაქსია იწყება 50 წლამდე, ის, სავარაუდოდ, წარმოადგენს მონოგენურ დარღვევას, მიუხედავად იმისა, დადასტურდება თუ არა დიაგნოზი.
სპორადული ატაქსიის მქონე პაციენტების მცირე ნაწილს (ოჯახური ანამნეზის გარეშე) აღენიშნება გენის მუტაცია მოლეკულური ტესტირების შედეგად. იგივე სიხშირით აღწერილი მუტაციები დაკავშირებულია ფრიდრიხის ატაქსიასთან SCA 6, SCA 8, SCA 2, SCA 3, და FXTAS. ჭეშმარიტად სპორადული ატაქსიის მქონე პაციენტები იყოფიან ორ ჯგუფად:
პირველი - თავს იჩენს არაატაქსიური ნიშნები სახელდობრ: ავტონომიური დარღვევები, ექსტრაპირამიდული, მოგრძო ტვინის სიმპტომები; მეორე ჯგუფი - ატაქსია ერთადერთი ან წამყვანი ნიშანია. ამ ჯგუფს შეიძლება ასევე ჰქონდეს დამახასიათებელი ვიზუალური ნიშნები, პონტოცერებელური ატროფიით და მოგვიანებით ნათხემის იზოლირებული ატროფიით.
სპორადული ატაქსიის მქონე პაციენტებს, რომლებსაც განუვითარდათ დამატებითი ნევროლოგიური ნიშნები, შეიძლება ჰქონდეთ MSA-ნათხემისებრი ტიპის (MSA-C) ატაქსია.[106] ამ პაციენტებს ატაქსიასთან ერთად დამატებით აღენიშნებათ პარკინსონის და დისაუტონომიის ნიშნები, ჰისტოლოგიური კვლევით ვლინდება გლიური ციტოპლაზმური ჩანართების არსებობა.
ამ მასალის გამოყენება ექვემდებარება ჩვენს განცხადებას